A. Mularczyk "Polskie miłości", czyli historie, w których jest wszystko

„Zająłem się reportażem, bo zawsze postrzegałem życie jako formę dramatu. Dokument natomiast - nawet ten drukowany wówczas w tygodnikach - staje się dramatem, jeśli oprócz informacji przekazuje emocje bohatera. Śledząc etapy życia moich bohaterów, niejednokrotnie czekałem na taką chwilę, kiedy ich życie zamieni się w Los.”

Kiedy wszedł, w pierwszej chwili poczułam odrazę. Chorobliwie otyły, z przetłuszczonymi włosami, niezbyt dobrze pachnący. Na twarzy miał wypisaną niechęć do świata.

Wcześniej zapoznałam się z dotyczącymi go dokumentami. Wydawało mi się, że wiem jaki to przypadek. Roszczeniowiec, który najpierw coś sobie uroił, a później w to uwierzył.

Zaczął mówić. Z każdym jego słowem rozsypywał się kolejny fragment tego wyobrażenia o nim, jakie sobie stworzyłam. Im dłużej go słuchałam, tym więcej rozumiałam. Wreszcie pojęłam, że stoi przede mną ktoś, czyje życie zamieniło się w Los już w chwili narodzin. I wówczas zobaczyłam kogoś zupełnie innego niż ten, kto do mnie wszedł.

Urodzony na Pawiaku w 1942 roku, trzy miesiące po osadzeniu tam jego matki, oskarżonej o działalność konspiracyjną. Oddzielony od niej po roku, oddany pod opiekę bardzo dalekim krewnym. Gdy matce, wypuszczonej z Ravensbrück, udało się go odnaleźć, miał pięć lat.

Źle urodzony. Napiętnowany wojną. Zapętlony w niej na całe życie, mimo że od czasu jej zakończenia upłynęło już prawie siedemdziesiąt lat.

Sądzę, że z powodzeniem mógłby stać się bohaterem jednego z reportaży Andrzeja Mularczyka o polskich miłościach. Ten traktowałby o miłości matki i syna. Niezdrowej miłości, pożerającej wszystko co wokół. Miłości wojennej, mimo że wojna już dawno się skończyła. Mimo że matka od wielu lat nie żyje.

„Literatura faktu stawia wiele warunków, które nie dotyczą fikcji. Fikcja może być prawdopodobna, non - fiction musi być prawdziwa. Autor literatury faktu komponuje rzeczywistość, autor fikcji swoje o niej wyobrażenie. Autor non-fiction powtórnie komponuje to, co zostało zainicjowane przez życie. Poprzez wybór swego bohatera twórca wypowiada swój stosunek do świata, staje się współuczestnikiem dramatu bohatera. Literatura faktu stawia przed autorem trudne wymagania, za to pozwala mu zdobyć pewien wgląd w ludzkie losy, które potem stanowią jego kapitał. Dopiero po wielu latach uprawiania literatury faktu odkryłem oczywistość, że to, co zdarza się jednemu człowiekowi - zdarza się całemu światu.”

Gdy czytałam „Polskie miłości”, zbiór reportaży Andrzeja Mularczyka, którego wypowiedzi, pochodzące z wywiadu udzielonego Polskiemu Radiu, zacytowałam wyżej, czułam zazdrość i żal. Zazdrość, że nie potrafię tak pisać. I żal, że wszystkie te historie już się zdarzyły.

Z zazdrością można sobie poradzić. Zwłaszcza gdy nie ma się ambicji, by zostać twórcą non-fiction.

A żałować nie trzeba. Wystarczy nauczyć się patrzeć i słuchać. Wówczas okaże się, że bohaterowie jakby wprost z kart reportaży Mularczyka żyją tuż za rogiem. Pozornie zwyczajni, ale tym, którzy zechcą zapytać i usłyszeć odpowiedź, gotowi do opowiedzenia niesamowitych historii, o miłości, śmierci i Losie. Jak człowiek, którego spotkałam.

Nie wiem dlaczego „Polskie miłości” nie są lekturą obowiązkową, którą powinien przeczytać każdy, zanim po raz pierwszy pomyśli o sobie, że jest inteligentny i wykształcony. Nie wiem dlaczego do niedawna nie wiedziałam o istnieniu tego zbioru. Wiem jednak, że po raz kolejny zaciągnęłam olbrzymi dług wdzięczności u twórców antologii „100/XX”.

Poszczególne reportaże łączy miłość i historia - szara eminencja, pociągająca za sznurki Losu. Choć wydawało mi się, że posiadam jakąś wiedzę historyczną na temat Polski wojennej i powojennej, w czasie tej lektury po wielekroć kręciłam z niedowierzaniem głową. Co innego przeczytać w podręczniku historii parę suchych zdań, co innego zaś zobaczyć i zrozumieć, jak poszczególne historyczne zdarzenia odcisnęły się na życiu konkretnych ludzi. Niektórzy z nich, jak bohater wybranego do „100/XX” reportażu „Depozyt”, podpułkownik Zdzisław Barbasiewicz, są postaciami szerzej znanymi. Inni, a tych jest większość, to zwykli, szarzy ludzie. Do każdego z nich autor podchodzi jednak z takim samym szacunkiem, mimo że niektórych – czego nie kryje – przez większość czasu nie traktował poważnie (dotyczy to np. bohaterki „Dni radości i pieczali Katarzyny Januszkowej” czy pana Rysia, o którego ruchomym życiu traktuje ostatni, najbardziej chyba humorystyczny, co wcale nie znaczy, że zabawny, tekst).

„Polskie miłości” zawierają historie opublikowane już wcześniej w dwóch reporterskich książkach Mularczyka: „Czyim ja żyłem życiem?” i „Co się komu śni”; dodatkowo zostały wzbogacone o pięć nowych opowieści, napisanych prawdopodobnie w ciągu ostatnich kilkunastu lat. Już sprawdziłam: w obu starszych zbiorach jest jeszcze łącznie kilkanaście reportaży, których zabrakło w nowej książce. I całe szczęście, bo dzięki temu będę mogła choć trochę zaspokoić uczucie Mularczykowego niedosytu, jakie odczuwam od czasu, gdy przeczytałam ostatnie zdanie „Polskich miłości”.

I tylko żal, że dziś tych książek nikt już chyba nie czyta, a Andrzej Mularczyk kojarzy się większości osób raczej tylko z filmami (od wielu lat z powodzeniem pisze scenariusze do popularnych seriali, by wymienić chociażby „Dom” czy współczesną „Blondynkę”), ewentualnie słuchowiskami („W Jezioranach”). W każdym razie w mojej bibliotece jego książek nikt nie wypożyczał już od bardzo dawna, przez co katalog biblioteczny straszy listą nieobecności.

Czytajcie Mularczyka. Bo to, co zdarzyło się jego bohaterom, zdarza się całemu światu. Mi i Tobie również.

Andrzej Mularczyk „Polskie miłości i pięć nowych opowieści”. Warszawskie Wydawnictwo Literackie MUZA S.A. Warszawa 2006.

Tytuł posta stanowi nawiązanie do szeregu wypowiedzi Mariusza Szczygła na temat tej książki. Mimo szczerych starań, nie umiałam wymyślić nic trafniejszego. Za wtórność uprzejmie przepraszam.