P. Ripp "Uczyć się z pasją", czyli zderzenie ze ścianą

„… gdy już miałam w ręku nauczycielski dyplom i swój pierwszy etat, poszłam ścieżką wyznaczoną przez tradycyjne reguły tego zawodu. Nauczyciel jest po to, żeby oceniać, nagradzać, wyciągać konsekwencje, gdy uczniowie nie odrabiają zadań domowych. Nauczyciel gada i gada, mając nadzieję, że w ten sposób skłoni uczniów do słuchania. Byłam takim właśnie typowym nauczycielem.

Gdzieś w środku czułam, że coś jest ze mną nie tak, jednak do głowy mi nie przyszło, by coś zmienić. W końcu nie po to zostaje się nauczycielem, by się buntować, prawda? Poza tym jak tu podważać system, jeśli byłam święcie przekonana, że działa świetnie. Wpoiły mi to uczelniane autorytety, pomogli im starsi koledzy po fachu, utwierdziły w przekonaniu poważne naukowe podręczniki… System się sprawdza, więc dlaczego mam go zmieniać?

Robiłam zatem to, co uważałam za słuszne: krzyczałam na dzieci, groziłam im palcem, kazałam siedzieć spokojnie i słuchać, a przede wszystkim wystawiałam oceny, traktując je nie jako potwierdzenie wiedzy i osiągnięć, ale jako narzędzie do wymuszania posłuszeństwa.”

To Pernille Ripp, Dunka z pochodzenia, od wielu lat amerykańska nauczycielka.

Poza tym blogerka (dostęp do jej bloga tutaj), autorka bestsellerowych książek o tym, czym powinno być uczenie.

Jej, właśnie wydana w Polsce, książka „Uczyć (się) z pasją” to książka o tym (i tu pierwszy raz w życiu odwołam się do okładkowego blurba, z którego treścią (chyba także pierwszy raz w życiu) w pełni się zgadzam (i nie tylko dlatego, że autorką tych słów jest Marzena Żylińska)): „jak jej autorka przestała być nauczycielką realizującą program, a stała się nauczycielką wspierającą rozwój swoich uczniów.”

Cięcie.

Nowe ujęcie; w całkiem innej scenografii.

31 sierpnia, Szczecin.

Starszy (debiutujący w nowej szkole jako siódmoklasista), nieco zakłopotany, mówi do Matki:

- Wiesz, że mi się nawet chce iść do tej nowej szkoły?! Nie myślałem, że kiedyś coś takiego powiem…

15 września, Szczecin.

Starszy (który pierwszy tydzień września spędził na obozie integracyjnym, a w czasie drugiego pisał niemal na każdej lekcji „diagnozy”, dzięki czemu nie było z czego zadawać do domu ani robić kartkówek), w rozmowie z Matką:

- Nie, no ta nowa szkoła jest spoko. Nauczyciele wreszcie traktują nas poważnie i mają do nas zaufanie.

I wiesz co powiedziała pani od matematyki? Że ona nie będzie nam zadawać do domu, bo jest tu po to, żebyśmy wszystkiego nauczyli się w szkole. Nie myślałem, że kiedyś usłyszę coś takiego od nauczyciela!

20-29 września, Szczecin.

Strzały, zewsząd strzały.

Starszy próbuje się barykadować i osłaniać, ale mimo to dostał w nogę i krwawi.

Matka, z obłędem w oczach i pianą na ustach, wybiega na środek szkolnego korytarza, machając białą gazetą (białego prześcieradła nie miała pod ręką) i krzycząc: „Nie strzelać, nie strzelać! Najpierw ustalmy zasady, na jakich toczy się ta wojna!”

Cięcie.

Kamera wraca do Pernilli Ripp.

Pernille Ripp
źródło zdjęcia

Ładna, długowłosa blondynka, łagodnie się uśmiechając, tłumaczy:

„Nie rozpoczynałam pracy w szkole z myślą, że odbiorę uczniom ich klasę. Żaden nauczyciel tego nie chce. Żaden z profesorów na studiach nie mówi nam, że ucząc w tradycyjny sposób, sprawimy, że uczniowie poczują się bezsilni i bezwartościowi. Na studiach pedagogicznych nie uczy się z premedytacją, jak krok po kroku doprowadzić uczniów do przekonania, że nic nie znaczą w szkole.

Tradycyjna szkoła sprawia, że uczniowie czują się bezsilni, przekonani, że nie mają na nic wpływu, a ich głos nie zostanie wysłuchany. Skąd to wiem? Moi uczniowie mi to pokazali. Jak? Poprzez swój brak zainteresowania i niechęć do odpowiadania na pytania. Uświadomili mi to, ziewając, wzdychając i przewracając oczami, przynosząc wypracowania napisane przez rodziców, byle jakie eseje oraz szepcząc z niezadowoleniem za każdym razem, kiedy zadawałam nową pracę do zrobienia.

Uczniowie pokazują nam, jak bardzo czują się zniewoleni, kiedy cicho powłóczą nogami, idąc szkolnym korytarzem, kiedy mówią, że przerwy między lekcjami to najlepszy moment w szkole, kiedy nerwowo zerkają na zegar, czekając na koniec zajęć. W tym wszystkim jest wyraźny komunikat dla nas. Tylko czy chcemy go usłyszeć?”

Kolejne cięcie.

Szczecin.

Inna blondynka rwie włosy z głowy, nie bacząc na to, że i tak ma ich mało.

Twarz wykrzywia jej grymas – ni to uśmiech, ni to zgroza.

Starszy właśnie oświadczył, że pomylił się: ta szkoła też jest bez sensu.

Lubi tylko w-f (w piątej i szóstej klasie podstawówki był to jedyny przedmiot, który lubił), plastykę i – uwaga, uwaga! – religię.  No dobra, trochę też matematykę i historię. Ale tylko trochę.

Plastyki do tej pory nienawidził. Tymczasem właśnie dowiedział się, że wcale nie chodzi o to, aby ładnie rysował, co niespecjalnie mu wychodzi. Liczą się pasja, emocje i zaangażowanie. Zachowanie nauczycielki („mamo, ona ma 54 lata, ale w ogóle się tego nie czuje”), wpływa na zachowanie uczniów.

Religia. Dotychczas: koszmar senny, o którym wszyscy chcemy zapomnieć. Gdyby Starszy został w dotychczasowej szkole, z pewnością przestałby na nią uczęszczać, co z punktu widzenia jego wiary mogłoby okazać się tylko (sic!) zbawienne. Teraz: lekcja, na którą Starszy jeździ z przyjemnością i bez zastanawiania się (mimo że mógłby nie pojechać i się wyspać). Można? Można.

Ale trzeba chcieć.

Cięcie.

To także Pernille. W akcji.
źródło zdjęcia

Najazd na Pernillę Ripp.

Cierpliwie i spokojnie wyjaśnia: „Kiedy mam do czynienia ze standardami nauczania czy programem, napierw sprawdzam, jakie cele należy osiągnąć. Byłoby cudownie mieć całkowitą swobodę (choć nie zawsze jest ona najważniejsza), jednak wiem, że są pewne koncepcje, umiejętności i wiedza, które muszę uwzględnić. Przewodniki dla nauczycieli wskazują, czego mamy uczyć, ale nie jak mamy uczyć. Realizacja programu nauczania nie oznacza, że nie możemy eksperymentować i korzystać z własnych wniosków i doświadczeń.

To prawda, że wszystkim nam brakuje czasu, jednak musimy znaleźć sposób, by w ramach programu nauczania pozwolić uczniom zgłębiać, badać i odkrywać.”

Obraz tym razem łagodnie zanika. Pojawia się nowy: zeszyt od polskiego. Starszego, a jakże.

W zeszycie zapisanych bardzo wiele stron. Elegancko, w punktach.

- Zapytałem się dzisiaj, mamo, pani od polskiego czemu tyle nam dyktuje do zeszytów. Powiedziała, że po to, żeby miała nas z czego pytać. Najgorsze jest to, że chyba nie żartowała.

Zapytany o to, co dzieje się na lekcjach polskiego, kwituje krótko: Nuda. Pani ględzi i ględzi, cały czas dyktuje, mnie ręka boli od pisania. Mam ochotę wyjść. Albo wyjąć telefon i zacząć grać.

Tempo pracy wysokie. Lektura goni lekturę. Był „Mały Książę” (z obowiązkowym testem ze znajomości lektury: Starszy, który przeczytał całość, zdobył 5 na 8 punktów; niektórzy z kolegów, którzy – jak twierdzą - przeczytali tylko streszczenie, dostali ich 8), za tydzień „Balladyna”.

Starszy, początkowo pełen zapału, obecnie nie zamierza się wychylać (ani czytać lektur w całości). Poza „Małym Księciem” wystarczyła mu historia z zadaniem dodatkowym. Całe popołudnie i wieczór poświęcił na przygotowanie informacji o Antoine Saint-Exupery’m. „Pamiętaj, możesz zajrzeć do Wikipedii, ale niech to nie będzie Twoje jedyne źródło wiedzy”, przestrzegła go wcześniej Matka. Starszy szukał więc, czytał, to tu, to tam. Co jakiś czas przybiegał, chcąc się podzielić właśnie dokonanym odkryciem. Dopytywał (akurat na temat tego autora Matka wie to i owo), notował, fascynował się.

Kiedy wrócił ze szkoły następnego dnia, oznajmił stanowczym tonem: „już nigdy nie będę robił żadnych zadań dodatkowych, aż takim frajerem nie jestem”. Dopytany, wyjaśnił, że pani zachwyciła się efektami pracy jednego z kolegów, który wkleił (w całości) tekst z Wikipedii do Worda, po czym odpowiednio go sformatował i wydrukował jako własny. Jedna z koleżanek, która, podobnie jak Starszy, wykonała pracę samodzielnie, została „nagrodzona” trójką („pani powiedziała, że miała za mało”). Starszy, widząc co się dzieje, przezornie udał, że w ogóle nie zrobił tego zadania.

Nowy kadr.

Ponownie Pernille Ripp. Niezrażona, ciągle entuzjastyczna, opowiada:

„Miałam obsesję na punkcie oceniania. Byłam prawdziwą królową jedynek. Jeśli uczniowie nie odrabiali pracy domowej, brałam do ręki kalkulator i pokazywałam im, jak przez to spada ich średnia. Gdy nie uważali na lekcji, powtarzałam im: „Nie poradzisz sobie na sprawdzianie. Dostaniesz wielką tłustą jedynkę, którą trudno będzie poprawić.”

Jeśli jakiś uczeń źle się zachowywał, była to kolejna świetna okazja do postawienia jedynki. Nie pozwoliłabym, by dziecko, które zachowywało się lekceważąco, dostało u mnie dobrą ocenę. Dobre oceny były zarezerwowane dla tych, którzy siedzieli prosto, byli cicho i wiedzieli, jak być wzorowym uczniem. Wymagany limit sześćdziesięciu procent był jak bat poganiający uczniów w szkolnym wyścigu. Robili zadania, wypełniali karty ćwiczeń, wykonywali projekty – musieli tak postępować, inaczej groziła im jedynka.”

Kolejne ujęcie.

doprawdy, początek października
a tak mało ocen?!

Starszy. Łzy w oczach, choć za wszelką cenę stara się udawać, że właśnie ziewał. Od godziny próbuje zrobić zadanie domowe z fizyki. Nie jest w zbyt dobrym nastroju, bo właśnie odkrył dzięki dziennikowi elektronicznemu (wiwat nowe szkolne wynalazki!), że z wczorajszej kartkówki dostał dwóję.

„Jestem za głupi, żeby to zrozumieć.. Nie zdam do ósmej klasy.”

Matka, próbując pomóc, bierze kartkę z zadaniami do ręki. Ok, nie jest może fizycznym orłem, ale bez przesady, na poziomie pierwszego miesiąca pierwszego roku nauczania tego przedmiotu musi dać radę. W końcu ma wyższe wykształcenie, nieprawdaż.

Cisza. Długa cisza.

Matka, po naprawdę bardzo dłuuuugim okresie skupienia, umie zrobić 1,5 zadania (z dwóch, każde wielopunktowe). Chwyta za telefon i dzwoni do innych matek, w tym do koleżanki matematyczki (zadanie trąci bardziej matematyką niż fizyką).

- Takie zadania przerabiamy w trzeciej klasie gimnazjum – dziwi się koleżanka. – Mówisz, że to fizyka? Siódma klasa? Oni nie mają prawa tego wiedzieć!

Starszy idzie na lekcję ze zrobionym jednym zadaniem (tyle zrozumiał). Reszta jego klasy podobnie. Pani niczego nie wyjaśnia, nie tłumaczy. Nie rozdaje uczniom pisanych poprzednio kartkówek (z rozmów między uczniami wynika, że nikt nie dostał więcej niż 3, a najbardziej popularną oceną było 1). Za to robi następną, po czym płynnie przechodzi do następnego tematu. Z którego Starszy (i nie tylko on) nie rozumie nic.

Nie będzie nowego kadru. Będzie puenta.

Pernille Ripp w swojej książce (a także na blogu) cierpliwie wyjaśnia, dlaczego droga, którą podąża większość (nie tylko polskich) nauczycieli, prowadzi donikąd. Na własnym przykładzie pokazuje różnice między „przed” a „po”. Wyjaśnia, że podmiotowe traktowanie uczniów, pozwolenie im na samodzielne dochodzenie do pewnych prawd, obdarzenie zaufaniem, może przynieść wyłącznie dobre skutki. Przede wszystkim dla uczniów, ale także i samych nauczycieli.

źródło zdjęcia

Nie wierzę w to, że jakikolwiek myślący nauczyciel, przeczytawszy tę książkę, pozostanie obojętny. Że nie zacznie myśleć, a potem, może pomału, nieważne, spróbuje coś zmienić.

Jest jednak jeden problem. Musi chcieć.

Jak sprawić żeby zechciał?

Co ja, jako rodzic konkretnego dziecka, mam zrobić w sprawie pań od polskiego i fizyki? A może szerzej: w sprawie polskiego i fizyki.

Bo widzę, jak moje dziecko, które mimo że przez ostatnie trzy lata nienawidziło szkoły, naprawdę chciało znów dać jej szansę, w błyskawicznym tempie powraca do poprzedniego stanu.

Szkoła to nuda. Szkoła to bezmyślne powtarzanie za nauczycielem podawanych przez niego informacji, bez zrozumienia, za to z poczuciem braku sensu.

Jeśli po coś chodzi się do szkoły, to po to, żeby spotkać kolegów. Na lekcjach nie dzieje się nic ciekawego. Rzeczy, których uczą w szkole, nie są do niczego potrzebne.

A tymczasem w Ameryce…

„Kiedyś uważałam, że istnieje tylko jeden słuszny sposób funkcjonowania szkoły. Dziś wiem, że szkoła musi się zmienić – za naszą sprawą, od wewnątrz. A częścią zmiany powinno być dopuszczenie uczniów do głosu. Szkoła nie może wyłącznie wymagać, uczniowie powinni mieć prawo głosu jako jej współuczestnicy i współtwórcy. (…)

Celem mojej drogi było – i nadal jest – przywrócenie klasy dzieciom. Jednak nie wszystkie cele udało mi się zrealizować. Każda zmiana napotyka opór, o czym przekonałam się wielokrotnie. Opór ze strony uczniów niemogących pojąć, dlaczego po prostu nie powiem im, co mają robić. Opór ze strony rodziców niezadowolonych, że przestałam zadawać ich dzieciom prace do domu i żądających więcej ocen. Opór ze strony nauczycieli wątpiących w skuteczność mojego stylu nauczania. Wreszcie opór stawiany przeze mnie samą – pełną czarnych myśli, gdy coś poszło nie tak.

Jeśli pragniemy zmiany, musimy być gotowi walczyć o to, w co wierzymy, czasami również sami ze sobą. Możemy zmienić szkołę od wewnątrz, nawet jeśli działania polityków nam to utrudniają.”

Ach, ta Pernille! Próbująca przekonać nas, że i na naszym ściernisku możemy mieć w przyszłości San Francisco…

Ostatnio jakoś wątpię.

Pernille Ripp „Uczyć (się) z pasją. Jak sprawić, by uczenie (się) było fascynującą podróżą”, przełożyi Elżbieta Manthey i Wojciech Musiał.

Wydawnictwo Dobra Literatura, Słupsk 2017.

PS. Jeśli PT Czytelnicy wyrażą takie życzenie, wstawię do bloga zdjęcia zeszytu Starszego od polskiego. Dziś nie było to możliwe, gdyż Starszy zostawił ów zeszyt (jako zawierający same beznadziejnie nudne rzeczy, a więc całkowicie zbędny) na weekend w szkolnej szafce.