P.Świst "Prokurator" i J.Dubois "Nieład", czyli pisać każdy prawnik może, niestety raczej gorzej

Prawnicy dużo piszą. Pozwy, apelacje, skargi kasacyjne, uzasadnienia orzeczeń i liczne inne pisma. Twórczość każdego średnio aktywnego zawodowo polskiego jurysty liczona jest w tysiącach stron rocznie.

Kilkanaście lat temu, gdy uczyłam się jeździć samochodem, jeden z moich ówczesnych instruktorów, oceniając, że jestem gotowa, by przystąpić do egzaminu, jednocześnie zgasił mój zapał, stwierdzając, że nawet jeśli zdam, muszę pamiętać, że prawdziwym kierowcą zostanę dopiero po przejechaniu pierwszych dziesięciu tysięcy kilometrów. Miał stuprocentową rację.

W tym miejscu mam złą wiadomość dla prawników, lubiących wnioskowanie przez analogię. Zapisanie dziesięciu, a nawet i stu tysięcy stron językiem prawniczym nie oznacza, że można już nazwać siebie pisarzem.

Niestety, w doktrynie można spotkać także i przeciwne poglądy. Co więcej, część głoszących je prawników znajduje wydawców, a następnie wyznawców. Dowody poniżej.

Ksiażka „Prokurator” Pauliny Świst (będącej podobno trzydziestodwuletnią adwokatką z Wrocławia) jest w mojej bibliotece towarem deficytowym. Wyczekałam się na nią w kolejce ładnych parę tygodni, czując przy tym przez cały czas na plecach oddech napierającego tłumu kolejnych chętnych.

W sumie to dobrze, że naród chce czytać, nieprawdaż?

Niestety, w tym przypadku zgłaszam zdanie odrębne.

„Ostry seks, ostry język, ostra jazda”. „Jeszcze żadna nowa gwiazda nie eksplodowała z taką siłą na firmamencie polskiego kryminału.” – to hasła na pierwszej stronie okładki „Prokuratora”, mające w zamierzeniu zachęcić do jego lektury. Sądząc po tłumach w bibliotece, skutecznie.

Jak przypuszczam, napisanie w tym samym miejscu: „Przy lekturze tej książki nie będziecie musieli używać mózgu”, nie przyniosłoby tak spektakularnego rezultatu.

Prosty język (dewizą autorki było, zdaje się, używanie jak najmniejszej ilości zdań podrzędnie złożonych), seks z użyciem przemocy, sporo wulgarnych słów z „pieprzyć” i „jebać” na czele, o poczciwym „chuju” nie wspominając. Poza tym fabuła, wskazująca wyraźnie, iż autorka obawiała się, że więcej książek w swoim życiu już nie napisze, dlatego w tej postanowiła zmieścić wszystko. Na nieco ponad trzystu stronach upchała więc: trudne dzieciństwo, molestowanie seksualne, zdradę małżeńską, codzienne życie prawnika, ze szczególnym uwzględnieniem prokuratorów i adwokatów, proces karny i proces cywilny (rozwodowy), więzienne życie, korupcję w organach, zorganizowaną przestępczość, zgniliznę moralną, porwania, spektakularne uwolnienia, strzelaniny, brawurowe ucieczki, zwykłą przemoc, miłość siostrzano-braterską, przystojnych prokuratorów (sic!), łatwe dziewczyny, piłkę nożną i seks, czy wspominałam już o seksie?

Ja rozumiem, ja wiem oczywiście, że czasem trzeba prosto i na ostro. Chciałabym jednak nieśmiało zauważyć, że nie wystarczy wspomnieć w jednym miejscu o Grey’u, dając do zrozumienia, że cha, cha, patrz, czytelniku, puszczam ci tu oczko, wiem co lubisz, więc napisałam ci tu polską wersję. Przydałoby się bowiem jeszcze mieć pomysł fabularny inny niż ten, że każda, nawet najbardziej porządna kobieta w głębi swego serca tak naprawdę marzy o tym, by ostro się pieprzyć z przygodnie poznanym mężczyzną, najchętniej w sądowej toalecie, tuż po tym jak zostanie tam gwałtownie i wbrew swej woli wepchnięta oraz, że w klatce piersiowej pozornie złego i brutalnego mężczyzny w rzeczywistości bije spragnione czułości wrażliwe serce (przepraszam za długość zdania, ale musiałam odreagować).

I owszem, wiem także, że potrzebne są książki-odmóżdżacze, nie niosące ze sobą żadnego przesłania i służące wyłącznie czczej rozrywce. Chciałabym jednakże zauważyć, że można się rozrywać, nie leżąc na dnie intelektualnego dna. Ja w każdym razie tak umiem, przepraszam, wiem, że dziś to niepopularne i słabo się sprzedaje.

Pozornie zupełnie inne wrażenie będzie towarzyszyć temu samemu czytelnikowi, gdy zabierze się on za lekturę „Nieładu” Jacka Dubois.

Tam debiutantka, tu doświadczony wyjadacz, tuz sal sądowych, debiut literacki mający już dawno na koncie.

Tam dłuższa historia fabularna, tu zbiór opowiadań, jak głosi okładka: „smakowitych, dowcipnych, intrygujących i zmuszających do myślenia”.

Pozory mylą.

Jacek Dubois używa tak samo prostego języka jak jego młodsza koleżanka po fachu. W efekcie czytelnik nie wie czy czyta literaturę, czy może protokół sądowy. Nie ma tu miejsca na delektowanie się słowem, efektowne metafory, czy cokolwiek innego, co faktycznie – jak wszak obiecano na wstępie – mogłoby jakkolwiek zmusić kogokolwiek do myślenia.

Świat opisany w piętnastu składających się na „Nieład” opowiadaniach, pozornie inny od tego z powieści Pauliny Świst, w rzeczywistości jest tak samo oderwany od rzeczywistości, w każdym razie innej niż tej warszawska.

Prawnicy - bohaterowie opowiadań Dubois - są nadętymi snobami, co nie jest bynajmniej autoironiczne. Autor bez umiaru epatuje nazwami luksusowych marek, dodatkowo na każdym kroku podkreślając jakimiż koneserami są wykreowane przez niego postaci.

„Przeglądając blogi kulinarne, znalazła nową knajpkę na Kruczej, w której pad thai miał smakować równie egzotycznie jak w Tajlandii. Od rana kręciła się po domu, przeglądając szafy i zastanawiając się, co włożyć na spotkanie. Zrezygnowała z nowej sukienki z La Manii, jej widok mógłby za bardzo dekoncentrować przyjaciółkę, a miała jej sporo do opowiedzenia. Zdecydowała się na zwykłe dżinsy do szpilek Bally.”

„Lubił to mieszkanie na siódmym piętrze nowego apartamentowca, z dużym tarasem, z którego miał widok na kikut dawnej skoczni narciarskiej. Zamieszkał w nim po rozwodzie. Dziewczyna przyglądała się oprawionym fotografiom w salonie.

- Tomaszewski?

Zaimponowało mu, że rozpoznała autora i potwierdził kiwnięciem głowy. Wyjął z lodówki schłodzone Cremant i rozlał napój do kieliszków.”

Wymyślone przez autora historie są schematyczne i niemal wszystkie kręcą się wokół seksu. Kobiety, nawet jeśli zostaną obsadzone w roli prawniczek (choć zazwyczaj głównymi prawniczymi bohaterami są mężczyźni – sędziowie, prokuratorzy, adwokaci), radzą sobie przede wszystkim dzięki temu, że wykorzystują swój wdzięk i urodę, bez jakichkolwiek skrupułów pakując się do łóżka komu trzeba, jeśli tylko może je to doprowadzić do zamierzonego celu (w tym także wygrania prowadzonej sprawy). Oczywiście, są też przy tym inteligentne, przecież nikt nie posądziłby szacownego mecenasa Jacka Duboisa o jakikolwiek mizoginizm, ależ skądże. Inteligentnie obmyślają więc, opowiadanie za opowiadaniem, niczym na taśmie, plany seksualnego natarcia.

Ponadto, uznawszy któryś ze swoich konceptów za wyśmienity, autor ogrywa go do znudzenia. W zbiorze mamy więc dwa opowiadania oparte o ten sam pomysł: dobry lekarz zostaje z premedytacją niesłusznie posądzony o łapownictwo, w czym walny udział ma sprzyjająca atmosfera i złe CBA (podtekst polityczny jest w tym przypadku jednoznacznie czytelny, czyniąc obie historie jeszcze mniej strawnymi).

Wzmiankowany na wstępie dowcip, owszem pojawia się, choć jak na moje oko w jednym tylko opowiadaniu. Na wszelki jednak wypadek, gdyby czytelnik nie zorientował się, że to właśnie opowiadanie jest tym, z którego należy się śmiać, autor podkręca śmieszną atmosferę. Żona głównego bohatera, Danusia, nie tylko więc zachodzi w ciążę po każdym (nader rzadkim) stosunku płciowym odbytym z mężem, ale i – z pewnością dla lepszego dramaturgicznego efektu - rodzi najpierw czworaczki, a następnie trojaczki.

Zamierzeniem Dubois, co jasno wynika z posłowia, było udzielenie przestrogi „przed pozorami i ferowaniem zbyt schematycznych wyroków”. Autor śmiało stawia się przy tym w jednym rzędzie z Johnem Grishamem i Ferdinandem von Schirachem, by sentencjonalnie spuentować: „No cóż, Temida nie zawsze jest sprawiedliwa”.

Korzystając z prawniczego prawa do repliki odpowiem: No cóż, miała być głębia, a wylądowaliśmy w brodziku.

Zaś kolejnym prawnikom, którzy po napisaniu wyjątkowo udanej apelacji poczują nieodpartą potrzebę sprawdzenia się w literackim biznesie, proponuję najpierw czopek.

Paulina Świst „Prokurator”. Wydawnictwo Akurat, Warszawa 2017.

Jacek Dubois „Nieład czyli iluzje sprawiedliwości”. Edipresse Polska, Warszawa 2017.