Dwie historie z życia wypalonych dzieci, czyli czas na pobudkę

Takich historii mam w plecaku na pęczki. Część własnych, większość cudzych. Ta będzie cudza.

Chłopiec, lat 12. Rodzina dysfunkcyjna, matka pije i nie troszczy się o dzieci; ojciec pije razem z nią, jednak dzieci czasem zauważa i się nimi zajmuje. Chłopiec jakoś sobie radzi, również w szkole, także dzięki wsparciu starszej siostry.

Czerwiec. Matka odchodzi pić z kim innym. Nie interesuje się byłym partnerem ani dziećmi.

Połowa września. Ojciec nagle trafia do szpitala. W stanie ciężkim przebywa na OIOM-ie przez kolejne cztery tygodnie. Matka ma to gdzieś. Chłopiec trafia, na razie nieformalnie, pod opiekę babci.

Połowa października. Ojciec umiera. Matka ma to gdzieś. Nie pojawia się na pogrzebie, nie kontaktuje się z dziećmi. Sprawa w sądzie o ustalenie opieki w toku.

Listopad. Do domu chłopca i jego babci przychodzi kurator sądowy. Sporządza sprawozdanie na potrzeby sądu.

Retrospekcja. Wrzesień i październik. Nowy rok szkolny. Diagnozy, sprawdziany, realizowanie nowego materiału, nowe przedmiotowe systemy oceniania.

Chłopiec, lat 12, zapomina zeszytu na polski. Jedynka. Nie odrabia zadania domowego z matematyki. Jedynka. Na angielskim w czasie ustnej odpowiedzi nie umie poprawnie wypowiedzieć choćby słowa. Jedynka. Nie przygotowuje się do kartkówki z biologii. Jedynka. I z geografii. Jedynka. Nie oddaje pracy domowej z polskiego – wypracowania pt. „jak spędziłem wakacje”. Jedynka.

Jak to szło? "Oceny małoletniego w ostatnim czasie pogorszyły się".

Nauczyciele przychodzą, każdy na swoją lekcję, a potem idą. Realizują program. Stawiają oceny, bo tak trzeba, bo z tego rozlicza ich dyrektor i kuratorium, bo przecież co oni mogą, to trzeba tych z góry pytać, jak zmieni się podejście tych z góry, to i oni będą mogli wreszcie uczyć jak powinni a nie jak muszą.

Może i matematyczka przez chwilę pomyślała, że coś się z chłopcem dzieje. A anglistka nawet zapytała go czy nie potrzebuje pomocy. Odburknął, że nie, więc dała sobie spokój. Przecież program napięty, trzeba gonić z materiałem, do tego w dwóch szkołach jednocześnie, bo w jednej po reformie nie uzbierał się dla niej cały etat. W końcu od tego jest szkolny pedagog, ona musi rozliczać uczniów z realizacji podstawy programowej.

Istotnie, czymże wobec perspektywy potrzeby realizacji podstawy programowej i rozliczenia się przed kuratorium jest zawalony świat jakiegoś dwunastolatka?

Życie jest brutalne, nie można udawać przed dziećmi, że jest inaczej. Przetrwają tylko najsilniejsze jednostki. Co cię nie zabije, to cię wzmocni.

Tylko dlaczego, poznawszy tę historię, miałam ochotę rozszarpać pierwszego lepszego nauczyciela, który wpadnie mi w ręce?

Niemiecki lekarz psychiatra, profesor Michael Schulte-Markwort, w swojej niezwykle przygnębiającej książce „Wypalone dzieci. O presji osiągnięć i pogoni za sukcesem” pisze tak:

„Najpóźniej na początku gimnazjum [w Niemczech, poza Berlinem, dzieci rozpoczynają naukę w gimnazjum po 4 klasie] utrwala się stosunek szkoły do dziecka, który ma potężny wpływ na rozwój jego poczucia własnej wartości i wiary w siebie: jeśli dziecko czegoś nie umie, czegoś nie zrozumiało, to jest to jego problem, a nie nauczyciela! We wszystkich innych sferach dorosłego życia taka postawa prowadziłaby do absurdalnych skutków i nikomu nie przyszedł do głowy pomysł, by pielęgnować tę zasadę odsuwania i oddawania odpowiedzialności. Żaden uniwersytet świata nie wpadłby na to, by słabe miejsce rankingu tłumaczyć tępotą studentów. Wręcz przeciwnie, natychmiast podjęto by ogromne wysiłki, by alternatywnymi metodami nauczania wzmocnić sukcesy studentów. Żadna firma nie zdeprecjonowałaby swoich szkoleń, twierdząc, że ci, których szkoli, sami są odpowiedzialni za niewystarczające wyniki.

Co tydzień w moim gabinecie siedzą dzieci wątpiące we własną inteligencję i możliwości, szczegółowo relacjonujące, jaką (negatywną) oceną ich nauczyciel po raz kolejny raczył ich poinformować, jak bardzo są głupie. Nierzadko przeradza się to w prawdziwe obelgi, niewarte przytaczania. czasami takie komentarze dotyczą całej klasy, której nauczyciel wyjaśnia, jak bardzo jest niezdyscyplinowana, głupia i leniwa.”

Czas na opowieść własną.

Starszy, lat 13. Ósma klasa. Życie ściśle wypełnione szkołą – od świtu do nocy. W szkole od początku września słyszy wyłącznie, że musi ciężko pracować, bo egzamin ósmoklasisty to nie będą przelewki. Część nauczycieli zapowiada, że teraz weźmie uczniów do galopu. Niektórzy z nich nie tylko zapowiadają, ale i żwawo przystępują do realizacji tego planu.

Na początku września Starszy wybiera język niemiecki jako ten, który będzie zdawał na egzaminie. W końcu uczy się go ósmy rok, sądzi, że umie go nieźle.

Połowa października. Starszy ma z niemieckiego już dziewięć ocen, najwięcej ze wszystkich przedmiotów. Większość to oceny negatywne, w tym za aktywność we wrześniu. Pytam, nie rozumiejąc, o co chodzi (jak można dostać negatywną ocenę za aktywność???) „- Bo ja się nie zgłaszam. Jak się zgłaszałem, to i tak zawsze było źle, poza tym nie lubię się zgłaszać.”

Starszy rozważa możliwość zmiany języka, z którego będzie zdawał egzamin: „- Mamo, z niemieckiego jestem słaby. Nie umiem się go nauczyć, jest dla mnie za trudny. Poza tym go nie lubię.”

Strzał, strzał, strzał. Im więcej strzałów pod nogi, tym szybciej dziecko będzie biegło, nieprawdaż? Na oślep, przed siebie. Bez tchu. Aż padnie.

Najprościej byłoby zastrzelić strzelającego (przyznaję, miałam ochotę). Nieco trudniej spróbować zrozumieć czemu strzela, a jeszcze trudniej – skłonić do odwieszenia strzelby na kołek.

Lubię wyzwania, staram się tłumić agresję (najpierw własną, potem cudzą). Dlatego w minionym tygodniu udałam się na zorganizowane przez Dorotę Trynks szczecińskie spotkanie Budzącej się Szkoły, oddolnej inicjatywy mającej na celu zmianę sposobu myślenia o edukacji, której pomysłodawczynią jest Marzena Żylińska (o Budzącej się szkole pisałam już tutaj). W tym miesiącu spotkania odbywały się pod hasłem: „Mniej oceniania, więcej uczenia się”. Jak znalazł.

źródło zdjęcia

Zobaczyłam nauczycieli (chyba tylko ja pojawiłam się tam wyłącznie w roli rodzica), którzy mają otwarte głowy i chcą zmian. Niektórzy już je wprowadzili, inni ciągle macają teren. Chcieliby, lecz boją się. A może nawet nie są jeszcze pewni, czy by chcieli.

Okazało się, że nie jesteśmy wrogami. I że trzeba rozmawiać, rozmawiać, rozmawiać. Spokojnie, nie atakując, słuchając.

W czasie tego spotkania ja akurat nie dowiedziałam się niczego nowego. Ale wiem, że kilka obecnych tam osób na pewno tak. A więc ziarno zakiełkowało. Może zaowocuje, a potem rozsieje się dalej.

Zasmuciło mnie to, że wśród 25 uczestników, ledwie połowę (a może i mniej) stanowili nauczyciele z samego Szczecina. Przyjechały natomiast fantastyczne kobiety z Goleniowa, Stargardu, Barlinka, spod Pyrzyc (niesamowita Kasia, dyrektorka szkoły w Okunicy) – chciało im się jechać tyle kilometrów, za prywatne pieniądze, po godzinach pracy. Aż chciałoby się wyprowadzić z wielkiego miasta.

Zmiana jest możliwa, także w ramach obecnie funkcjonującego systemu. Nie jest to jednak i nigdy nie będzie łatwe.

O tym jak jest źle, ale i o tym, że może być lepiej, pisałam już nie raz. Rok temu tutaj. Z mojej osobistej perspektywy przez ów rok zmieniło się wiele, niemal wyłącznie na gorsze. Mimo to będę ciągle pisać, rozmawiać i jeździć na takie spotkania. Aż do skutku, bo ten – tak wierzę – kiedyś musi nastąpić.

M. Schulte-Markwort „Wypalone dzieci. O presji osiągnięć i pogoni za sukcesem”, przełożyła Małgorzata Guzowska. Wydawnictwo Dobra Literatura, Słupsk 2017.