Z.Miłoszewski "Jak zawsze", czyli książka wystana w kolejce

Dojrzałam do tego, by do etykiet, którymi oznaczam poszczególne posty, dodać taką o treści: „kolejka w bibliotece”.

Kolejki, zwłaszcza te biblioteczne, niezwykle mnie ostatnio fascynują. Gdyby było to możliwe, chciałabym mieć wgląd w biblioteczne programy; tylko po to, by wiedzieć co aktualnie rozpala czytających Polaków. 

W ciągu ostatniego roku w szczecińskich bibliotekach wyczekałam się sporo między innymi na: książkę Violetty Oziminkowski „Michalina Wisłocka. Sztuka kochania gorszycielki” (efekt uboczny filmu; wcześniej książka kurzyła się ponoć na półkach), „Kasację” Remigiusza Mroza (cóż to była za kolejka!), „Prokuratora” (ten, kto mówił o kolejce oczekujących na „Kasację”, chyba nie widział tłumu czekającego na debiutanckie dzieło pani Świst!), „Sendlerową” (nadal czekam i tracę nadzieję, że się doczekam) oraz „Jak zawsze”. Jako że próba nie jest reprezentatywna, nie podejmuję się na razie wyprowadzania na tej podstawie jakichkolwiek wniosków. Zwłaszcza tych mało optymistycznych.

Niezależnie od tego czy jest się wielbicielem twórczości Zygmunta Miłoszewskiego, czy też nie, należy mu przyznać jedno: umie pisać. To zaś wśród wydawanych i masowo czytanych twórców zdarza się coraz rzadziej. Dał tego dowód już w napisanym dawno temu „Domofonie”, który moim zdaniem ciągle też pozostaje jego najlepszą książką. Była również trylogia o prokuratorze Szackim, dość nierówna, „Bezcenny”, który od dawna, niczym niemy wyrzut, kurzy się na jednej z moich półek i przeznaczone dla nieco młodszego czytelnika „Góry Żmijowe”. Teraz autor postanowił natomiast wturlać się do zupełnie innej beczki, pisząc - jak głosi informacja na okładce - komedię ironiczno-romantyczną o – jak donoszą  z kolei media – osiemdziesięcioletnich staruszkach, którzy zostają przeniesieni w przeszłość, do roku 1963, startując ponownie w dniu, w którym po raz pierwszy uprawiali seks.

Jeśli czytać „Jak zawsze” jako powieść quasi-publicystyczną, zawierającą zawoalowaną (słabo, choć to pewnie zamierzone) krytykę współczesnej Polski, względnie traktować ją jako kolejną historię alternatywną („co by było, gdyby”), nie miałabym dla autora zbyt wielu ciepłych słów.

Są z pewnością tacy, którzy uwielbiają tego rodzaju literaturę, ja się do nich nie zaliczam. Całkiem zgrabny pomysł zrobienia z Polski lat sześćdziesiątych ubiegłego wieku czegoś na kształt francuskiej kolonii, na dłuższą metę okazał się czytelniczo nużący. Rozumiem oczywiście i doceniam cały nakład pracy włożony przez autora w to, aby było jak najbardziej wiarygodnie, jednak z pewnością doceniałabym bardziej, gdybym nie musiała robić tego aż przez 471 stron. Dwieście mniej w zupełności by mnie usatysfakcjonowało, nie zmuszając do dyskretnego przerzucania po kilka kartek, niczym w czasach, gdy czytałam „Krzyżaków” (apage!).

Jeśli jednak potraktować „Jak zawsze” jako książkę, którą autor napisał, jak wynika z informacji w posłowiu, dla swoich rodziców, Marii i Krzysztofa, małżeństwa z pięćdziesięcioletnim stażem, okaże się, że jest to piękna, naprawdę, opowieść o miłości. Wolna od ckliwości, niepretensjonalna i diablo prawdziwa.

Mnie autor kupił już pierwszą sceną, w której opisał przygotowania obojga małżonków do wieczornych obchodów ważnej rocznicy – pięćdziesięciolecia dnia, w którym po raz pierwszy uprawiali seks (wówczas zdecydowanie jeszcze pozamałżeński).

Ona lat siedemdziesiąt osiem, on – osiemdziesiąt trzy; nie jest prosto opisać coś takiego, nie popadając w stereotypy. Miłoszewskiemu udało się to w zupełności, dzięki wyposażeniu głównych bohaterów (z których perspektywy, naprzemiennie, poznajemy przebieg zdarzeń) w inteligencję, dystans do siebie i poczucie humoru.

„Zastanawiałam się jak przechytrzyć seksowną bieliznę. Normalnie jej zadaniem jest udawanie, że coś zakrywa, podczas gdy w istocie wszystko eksponuje. Ja potrzebowałam wdzianka, które sugerując, że coś odkrywa, tak naprawdę zakrywałoby te fragmenty, po których najbardziej widać, że jestem stara. Szpilki ukryją pokrzywione paluchy. Czarne pończochy rozwiążą sprawę cellulitowych ud. Ale co wyżej?”

Cofnięcie akcji o pięćdziesiąt lat (cóż, w dużej mierze także dzięki udanemu przechytrzeniu bielizny), a co za tym idzie - odzyskanie przez bohaterów ich ciał w stanie sprzed półwiecza, połączone z zachowaniem niezmienionego stanu umysłów, otworzyło ogrom możliwości.

„Zaskoczony przejechał dłonią po włosach (…).

- O psiakrew – powiedział.

Jego dłoń zamiast na czaszkę z paroma cienkimi pasemkami włosów natrafiła na czuprynę gęstą jak sierść owczarka niemieckiego. Spojrzał na dłoń – żadnych plam, wykrzywień i pomarszczeń. Spojrzał na brzuch – prawie płaski. Klata normalna, bez siwych włosów i obwisłych męskich cycków. Członek wystawał z normalnego ciemnoblond zarostu, a jego nogi kończyły się normalnymi stopami, a nie sękatymi tworami, do których ktoś krzywo przytwierdził sine krogulcze pazury. Innymi słowy: był młody. Nie zatrważająco młody, ale gdzieś między trzydziestką a czterdziestką.(…)

- O psiakrew – powtórzył. (…)

Smród nikotyny wygonił Grażynę z łóżka tak samo jak jego. Przeciągnęła się, spojrzała na stojącego w obcej sypialni obcego mężczyznę i zaczęła przeraźliwie krzyczeć, szybko zakrywając gołe ciało ściągniętą z łóżka kołdrą.

- Grażyna, to ja!

- Jaki ja? Jaki ja, na miłość boską?

- Ludwik, no.

Zaśmiała się histerycznie.

- Spójrz na siebie! Grażyna, mówię ci, spójrz na siebie.

Zajrzała pod kołdrę.

- Matko Boska Przenajświętsza.

Odrzuciła kołdrę i zaczęła dotykać swojego gołego ciała. Idealnego, perfekcyjnego, pozbawionego wad ciała dwudziestokilkulatki (…). Spojrzała na niego nieprzytomnym wzrokiem.

- Maryjo Królowo Polski, co za wspaniały sen. Szybko, kładź się, zanim się obudzę. Raz, raz, kładź się.”

Poza czerpaniem czysto cielesnej przyjemności z nowej sytuacji, bohaterowie muszą jednak stanąć także przed koniecznością skonfrontowania się z szeregiem pytań.

Czy po pięćdziesięciu latach spędzonych z jedną kobietą/jednym mężczyzną świadomie zdecyduję się na ponowne pójście tą samą, już znaną i dobrze wytartą ścieżką?

Czego nie wiedziałem/nie wiedziałam pięćdziesiąt lat temu i co z tą, teraz uzyskaną, wiedzą zrobię, gdy mogę zacząć od początku?

Czego na pewno nie chcę powtórzyć, a z czego nie jestem w stanie zrezygnować?

A żeby nie było tak patetycznie, także: jak zarobić na wiedzy, którą mam dzięki pobytowi w przyszłości?

Gdy Grażyna skupia się na planowaniu nowego, szczęśliwszego od dotychczasowego własnego życia prywatnego, biorąc niejako rewanż za wcześniejsze lata (co bynajmniej nie zwalnia jej od konieczności rozstrzygania szeregu dylematów), Ludwik myśli perspektywicznie. I praktycznie.

„- Dobrze, porozmawiajmy zatem o pana literackiej przyszłości. Proszę powiedzieć, dlaczego taki rozstrzał gatunkowy? Z jednej strony – teatralnie przesunął jeden jego rękopis na lewą stronę stolika – mamy projekt powieści, jak rozumiem, sensacyjnej, zaczynającej się od bardzo zakrwawionych zwłok znalezionych w Muzeum Czartoryskich, co ma związek z jakąś wielką tajemnicą chrześcijaństwa, o ile dobrze zrozumiałem konspekt?

Przytaknął.

- (…) Czyli spisek i przygoda, tak. Natomiast z drugiej strony – przesunął drugi plik kartek na przeciwną stronę stołu – mamy młodego sierotę, prześladowanego przez wychowujące go wujostwo, jak z Dickensa ta sytuacja, powiedziałbym, który pewnego dnia dostaje zaproszenie do szkoły czarodziejów…

- Na Łysej Górze. – Uznał, że przeniesienie obu fabuł do Polski zwiększy jego komercyjne szanse.

- … i tam ma dwójkę przyjaciół, uczy się machania różdżką, ale ściga go cały czas ten zły czarnoksiężnik, jakby taki Hitler świata magii, który zamordował jego rodziców, czyli powieść dla młodzieży, dla dzieci nawet, tak?”

Prowadząc narrację na zmianę z pozycji kobiety i mężczyzny, paradoksalnie znacznie lepiej poradził sobie Miłoszewski z rolą żeńską. Jego Grażyna wydała mi się autentyczna, a jej rozterki i przemyślenia bardzo kobiece. Ludwik wypadł pod tym względem dużo bardziej blado. Mimo to ich dwugłos mnie przekonał, choć tylko do ich historii, a nie całej fabuły książki.

Reasumując: Miłoszewski napisał coś literacko przyzwoitego.

Jak zawsze.

Zygmunt Miłoszewski „Jak zawsze”. Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2017. Projekt okładki i stron tytułowych: Joanna Górska i Jerzy Skakun.

Odrębne zdanie należy się grafikom. Efekt ich pracy uważam za znakomity, choć moim zdaniem wyklejka (prezentowana wyżej na zdjęciach) jest znacznie lepsza niż główna okładka. Jak widać, wydając książkę nie trzeba sięgać po stokowe zdjęcia, jakaż ulga!