G.Flynn "Ostre przedmioty" i "Mroczny zakątek", czyli bestsellerowa monotwórczość

Mimo że jestem człowiekiem z natury i przekonania nieoglądającym, od szeregu lat, z uporem godnym lepszej sprawy, na bieżąco śledzę poczynania twórców filmów i seriali. Zazwyczaj poprzestaję na lekturze prasowych lub internetowych notek zapowiadających; niekiedy tylko oglądam zwiastun. Ożywiam się natomiast zawsze, gdy wyczytam, że otóż w grę wchodzi ekranizacja jakiejś książki. Wówczas bowiem czym prędzej udaję się, nie, bynajmniej nie do kina lub przed ekran telewizora czy komputera. Udaję się mianowicie do najbliższej biblioteki.

W ubiegłym roku przeczytałam w ten sposób „Wielkie kłamstewka” Liane Moriarty, bardzo sobie tę lekturę chwaląc (miniserialu do tej pory nie obejrzałam i pewnie już nie obejrzę).

W tym, dowiedziawszy się o emisji serialu, natychmiast sięgnęłam po „Ostre przedmioty”, autorstwa niejakiej Gillian Flynn.

„Dowcipny, stylowy, fascynujący debiut. Prawdziwe objawienie” – poinformował mnie zamieszczony na tytułowej stronie okładki książki blurb podpisany: Harlan Coben.

„Zachwycający kawał dobrej literatury, napisany świetnym językiem i z dużą przenikliwością” – tak zapewniła mnie na odwrocie tej samej okładki osoba podpisana jako Stephen King.

„Ykhy!” – przeczytawszy tak zachwalane dzieło, kryjąc zmieszanie, odkaszlnęła momarta.

Problem bowiem z książką pani Flynn polega na tym, że jest, moim zdaniem, cokolwiek przeciętna. I dużo gorsza niż napisany przez nią później „Mroczny zakątek”, który przeczytałam jako pierwszy tylko dlatego, że po „Ostre przedmioty” była w bibliotece kolejka. Ot, siła reklamy.

Na ile zdążyłam się zorientować, pani Flynn napisała dotąd trzy książki (wszystkie trzy zekranizowano – brawo za marketingową skuteczność!). Dwie przeczytałam. Znając zatem ponad 65% jej twórczości, mogę pokusić się o wyprowadzenie kilku wniosków natury ogólnej.

Wniosek pierwszy: Gillian Flynn uwielbia nurzać się w mrocznych rodzinnych historiach.

serialowy plakat
źródło zdjęcia

W „Ostrych przedmiotach” główną bohaterką jest Camille Preaker, około trzydziestoletnia dziennikarka pracująca w podrzędnej chicagowskiej gazecie, wysłana przez szefa z reporterską misją do rodzinnego miasteczka, w którym rok wcześniej zamordowano dziewięciolatkę, a właśnie teraz zgłoszono zaginięcie dziesięciolatki. Z każdą kolejną stroną (uwaga! będę trochę spojlować, kto planuje przeczytać książkę, względnie obejrzeć serial, niech nie czyta dalszej części tego posta) dowiadujemy się o niej i jej rodzinie coraz więcej. Napisać, że jest dysfunkcyjna, to nie napisać nic. Lodowata matka, plastikowy ojczym, obrzydliwie bogaci dzięki znakomicie prosperującej przemysłowej fermie świń; jedna młodsza siostra od szeregu lat martwa (umarła jako dziecko; dlaczego i w jakich okolicznościach okaże się dopiero na końcu), druga, aktualnie trzynastoletnia, wprawdzie żywa, ale odstręczająca i rozkapryszona. Nasza bohaterka przez szereg stronic zajmuje się głównie miotaniem się – próbuje sklecić jakiś tekst (szef nalega), jednocześnie docieka prawdy na temat śmierci obu (gdyż jak łatwo odgadnąć, zaginiona dziesięciolatka ostatecznie też okazuje się być ofiarą zbrodni) dziewczynek, ślizga się po zmrożonym łonie rodziny, spotyka się ze znajomymi z przeszłości i romansuje, niejako przypadkiem. W tak uroczym otoczeniu ożywają wszystkie dręczące ją w przeszłości potwory, które doprowadziły ją swego czasu do nadużywania stosowania tytułowych ostrych przedmiotów. Dzięki nim aktualnie nasza bohaterka jest wprawdzie piękną kobietą, jednak wyłącznie z twarzy, gdyż reszta jej ciała jest pokryta różnorakimi napisami (stopniowe ujawnianie ich treści jest chyba najsłabszym z chwytów zastosowanych przez autorkę), w ilości kwalifikującej się do natychmiastowej hospitalizacji psychiatrycznej (którą, to chyba jasne, piękna Camille właśnie niedawno zakończyła).

źródło zdjęcia

Z kolei w „Mrocznym zakątku” wszystkie karty pozornie zostają odkryte już na początku, a każda z nich spływa (obficie) krwią. Oto w brutalny sposób zostaje zamordowana niemal cała rodzina: samotnie wychowująca czwórkę dzieci matka i dwie jej córki. Z rzezi ocalało tylko najmłodsze dziecko, siedmioletnia wówczas dziewczynka. Sprawcą okazał się natomiast (już na samym początku książki, a więc uznaję, że to nie spojler) piętnastoletni w owym czasie syn, odsiadujący właśnie od bodajże dwudziestu lat (nie mam książki pod ręką, a więc nie mogę sprawdzić) zasłużoną karę pozbawienia wolności.

Konstrukcja tej powieści, klasyfikowanej jako thriller psychologiczny, sprowadza się do przeplatania relacji z bieżących zdarzeń (obecnie około trzydziestoletniej cudownie ocalonej siedmiolatce kończą się pieniądze pochodzące ze zbiórki publicznej, zorganizowanej na biedne dziecko, co zmusza ją do zmierzenia się z własną przeszłością), z retrospekcjami, opowiadanymi z różnych perspektyw (zabitej matki i jej syna, prawomocnie skazanego mordercy). Im dalej w las, tym mroczniej, ścieżki i tropy plączą się i krzyżują, a czytelnika (w każdym razie mnie) coraz bardziej mrozi. Pisarską robotę można w tym przypadku uznać za dobrze wykonaną.

Wniosek drugi: Gillian Flynn uwielbia nurzać się w atmosferze małych amerykańskich miasteczek, traktując je w typowo amerykański sposób, tj. pokazując, że pod piękną fasadą kryje się brud i zgnilizna.

Co do zasady, mało oryginalne, jakby nie patrzeć. Cóż więcej napisać?

Gillian Flynn
źródło zdjęcia

Wniosek trzeci: pani Flynn lubi psychologizować. 

„Ostre przedmioty” są jednak pod tym względem grubo ciosane – na istnienie związku pomiędzy toksycznym dzieciństwem z zimną matką a problemami w dorosłym życiu wpadnie najdalej po pięćdziesięciu stronach chyba każdy. Od tego momentu można zacząć się już tylko nudzić. W „Mrocznym zakątku” więcej jest natomiast niuansów, a sposób opowiadania historii (rozgrywającej się w jej wątku retrospektywnym w ciągu ledwie jednej doby), sprowadzający się do zwracania uwagi na niejednoznaczność i niejednowymiarowość sytuacji, w jakiej znajdują się bohaterowie, sprzyja wywoływaniu czytelniczej refleksji, a nie tylko skupianiu się na dreszczyku emocji.

Wniosek czwarty, a raczej dobra rada: wprawdzie wiem, że nie zabija się kury znoszącej złote jaja (skoro patent się sprawdza i zapewnia pierwsze miejsca na listach bestsellerów, tudzież zainteresowanie hollywoodzkich producentów, to po co się męczyć?), to jednak jako życzliwa czytelniczka sugerowałabym autorce przeprowadzenie rozmowy z kilkoma amerykańskimi farmerami, niech będzie nawet, że z małych miasteczek. Może nie doradzą jej jak napisać książkę, ale z pewnością wyjaśnią czym grozi niestosowanie płodozmianu.

Gillian Flynn „Ostre przedmioty”, przełożył Radosław Madejski. G+J Gruner + Jahr Polska, Warszawa 2007.

Gillian Flynn „Mroczny zakątek”, tłumaczenie Katarzyna Kasterska. G+J Gruner + Jahr Polska, Warszawa 2011.