"Przekrój" nr 1084/1966, czyli 50 lat temu (odc. 6)

Oceniając z dzisiejszej perspektywy, okładka „Przekroju” datowanego na 16 stycznia 1966 roku wyglądała raczej przygnębiająco.

Roman Burzyński 50 lat temu z entuzjazmem obfotografował szereg świeżo wybudowanych w stolicy osiedli mieszkaniowych, ja dzisiaj pozwolę sobie zachować bezpieczny dystans. Zwłaszcza, że gdy w czasie ostatniej kilkudniowej wizyty w Warszawie mieszkałam na Powiślu, za każdym razem wysiadając na Moście Poniatowskiego czułam się lekko przygnębiona. Tymczasem 50 lat temu Burzyński z ekstazą pisał: „Z wysokości Mostu Poniatowskiego dzielnica ta wygląda obecnie imponująco. Ta dzielnica zmieniła się w ostatnich dwóch latach w sposób zasadniczy.”

Niewątpliwie Burzyński miał rację. Jednak czy była to zmiana na lepsze? Po 50 latach szczerze wątpię.

Na dwóch kolejnych stronach echa podpisanego dwa miesiące wcześniej (18 listopada 1965 roku) listu polskich biskupów, adresowanego do biskupów niemieckich.

W krótkiej wzmiance zatytułowanej „Paszport kardynała” redakcja donosiła:

„Jeśli szkodliwa dla interesów państwa działalność obywatela związana była ściśle z jego podróżami zagranicznymi wówczas jest rzeczą logiczną, że władze państwowe w przyszłości odmówią mu wydania paszportu zagranicznego. (…)

61 polskich biskupów wyjeżdżało w ostatnich latach do Rzymu, czasem po kilka razy, by wykonywać swe religijne obowiązki ojców soboru. Kardynał Stefan Wyszyński podróżował nawet z paszportem dyplomatycznym.

Obecnie obywatel Stefan Wyszyński, czołowy sygnatariusz szkodliwego dla interesów państwa dokumentu sporządzonego w Rzymie i wysłanego do biskupów niemieckich, nie otrzymał paszportu na kolejny wyjazd do tego miasta.”

Tym, którzy nie zrozumieli, dodatkowych wyjaśnień miał dostarczyć artykuł Mieczysława Kieli „Komu biły dzwony?”, który zaczynał się tak:

„30 września 1939 roku hitlerowski Wehrmacht zaczął wkraczać do dymiącej pożarami Warszawy. Wkrótce we wszystkich kościołach III Rzeszy rozległ się głos dzwonów. Biły na chwałę zwycięstwa Hitlera przez pełne 7 dni: codziennie o 12 w południe. Tak w porozumieniu z hitlerowskim ministrem od spraw wyznań Kerrlem niemiecki episkopat katolicki czcił we wszystkich diecezjach finał barbarzyńskiego najazdu na Polskę.”

Na wszelki wypadek (gdyby wśród czytelników „Przekroju” znalazły się osoby wyjątkowo tępe) tekst zakończono mocnym akcentem:

„W ciężkiej winie za stworzenie i podtrzymywanie w Niemcach stanu ducha, w którym możliwe były hitlerowskie napaście, zabory i mordy, mają swój udział także duszpasterze niemieckich katolików.

Czy wyznali kiedykolwiek tę winę, czy wyrazili żal i skruchę? Czy powiedzieli: odwołujemy słowa naszych wojennych listów pasterskich i apeli, wstydzimy ich się i żałujemy, to był błąd i grzech. Zawiniliśmy i prosimy o przebaczenie.”

Niemieccy duszpasterze nigdy nic takiego nie powiedzieli. To polscy biskupi napisali do nich: „Przebaczamy i prosimy o przebaczenie”.

W odpowiedzi usłyszeli trochę ogólnikowych frazesów i całkiem konkretne podtrzymanie pretensji do „Heimatrechtu” wobec polskich Ziem Zachodnich. I tę odpowiedź biskupów niemieckich uznali biskupi polscy za pozytywną.”

Na szczęście na kolejnych stronach redakcja nieco spuściła z tonu.

Siostry Rojek (szczerze wyznam, że nie wiem, kto krył się pod tym pseudonimem; braćmi Rojek był sam naczelny, Marian Eile, ale któż był siostrami?) przedstawiły zebrane przez jedną z nich, Rudą, informacje na temat sposobów „zwalczania strasznego zjawiska przyrodniczego zwanego KACEM” (tekst pojawił się, jak wyjaśniła redakcja, „w związku z nadchodzącym okresem karnawałowym”).

I tak, „pewien znany warszawski barman zaleca szklankę piwa na czczo.

Pewien doświadczony kelner zaleca następujący sposób postępowania: Wziąć kawałek lodu (może być z przerębla) natrzeć nim przeguby rąk, tam gdzie pulsuje paskudnie żyła. Następnie natrzeć nasadę karku. Od tego może powstać katar. Ale katar to fraszka w porównaniu z kacem.”

W tym miejscu informacja dla abstynentów: „Ruda próbowała także dowiedzieć się jakie są sposoby na uniknięcie kaca. Wróciła z niczym. Jedynym jest nie picie, a to nie jest sposób, to jest kalectwo..

Ktoś nieśmiało zaproponował wypicie szklaneczki oliwy przed zabawą, ale co to już może być za zabawa po wypiciu szklaneczki oliwy. Jak ma mdlić, to niech przynajmniej mdli po alkoholu.”

Ze swojej strony mogę dorzucić jeszcze jedną, sprawdzoną wielekroć w boju, radę: tyle samo wody ile wódki i żadnego chleba!

W dalszej części numeru jeden z „przekrojowych” autorów, Ludwik Jerzy Kern, dzielłi się z czytelnikami swoimi wspomnieniami z morskiej podróży na Daleki Wschód. Posadzony przez kapitana polskiego statku przy jednym stole z pasażerem, z którym nie chciał siedzieć nikt inny, donosił:

„Murzyn okazał się bardziej interesujący od całej szóstki Anglików. Był to młody człowiek, bardzo dobrze wykształcony na uniwersytecie w Bejrucie. Można było z nim gadać o wszystkim. Jakiś amerykański wydawca przewodników turystycznych dał mu trochę pieniędzy i polecił napisać przewodnik dla Murzynów po Dalekim Wschodzie. Murzyni w Stanach zaczynają się interesować turystyką, a nie mają dość pieniędzy na to, żeby podróżować według jakichś tam Fodorów czy innych Baedekerów. Trzeba dla nich opracować coś nowego, ale przedtem trzeba to samemu wypróbować. Dlatego Z. nie mieszkał w Hiltonach, lecz w tanich hotelach i z tego też powodu nie płynął z Hong Kongu do Jokohamy jakimś wytwornisiem tylko naszym Florkiem.

Nie było to zresztą jego pierwsze spotkanie z polskim statkiem. Płynął już przedtem – jak oświadczył z dumą – na Dżanek Krasiki. (…) Z tego pobytu na Dżanek Krasiki została w sercu Z. wielka tęsknota za czymś co w pewnym sensie można by uznać za kwintesencję polskości. Po prostu Z. zapałał wtedy wielką miłością. Miłością, jeśli tak można powiedzieć od pierwszego ugryzienia.

Pewnie chcecie wiedzieć w kim się zakochał Z. na pokładzie dziesięciotysięcznika Dżanek Krasiki? Z. zakochał się w polskiej kiełbasie.”

I, na zakończenie, jak zwykle doniesienia z rubryki „Czytać czy nie czytać”.

A w propozycjach same niewiadome. W każdym razie dla mnie. 

W dziale „powieść” redakcja polecała m.in. książkę Kornela Filipowicza „Ogród Pana Nietschke”, opisując ją jako „krótką, współczesną, w której bohater, dobrotliwy Niemiec-emeryt żyje sobie spokojnie w domku z ogródkiem, kocha swe kwiatki, lituje się nad zabitymi kosami. Nieoczekiwanie i przypadkowo ukazuje się jego wojenna przeszłość.”

Z kolei w dziale „satyra” wzmianka o nowym tomie felietonów Wiecha „Wątróbka po warszawsku” i cytat z tegoż: „W sporcie ankohol faktycznie zgubna rzecz. Z własnej kaliery to wiem. W swojem czasie posiadałem mistrzostwo w wyścigach z workiem z surowem jajkiem na łyżce w ręku. I co ty powiesz, na strażackiej zabawie wielkanocnej w Starej Miłośnie nie tylko zaplątałem się w worek i rąbnąłem nosem o ziemię, ale żem przystanął na półmetku i wypiłem duszkiem jajko. A dlaczego? Bo koleżki namówili mnie przed startem na sztamajże pieprzówki na fart.”

Wreszcie, w dziale „Dla dzieci”, wzmianka o „Zbudź się Ferdynandzie” autorstwa L.J. Kerna, książce reklamowanej jako „cztery nowe liryczne sny prozą uroczego pieska jako telepajęczarza, generała, myśliwego i właściciela parasola. Szczególnie do twarzy było Ferdynandowi Wspaniałemu w mundurze generalskim (piękne ilustracje Kazimierza Mikulskiego). Czytając dzieciom, przyjemność będą mieli i dorośli.”

„Ferdynanda Wspaniałego” kiedyś czytałam; o jego nowych snach nie mam pojęcia. Moje dzieci nie mają pojęcia o Ferdynandzie Wspaniałym. Wstydzić się?