J.Moyes "Ostatni list od kochanka", czyli jednocześnie irytując i intrygując

Z Jojo Moyes mam problem.

Jej książki – a przeczytałam do tej pory trzy („Razem będzie lepiej”, „Ostatni list od kochanka” oraz „Zanim się pojawiłeś”)  – z jednej strony mnie irytują, z drugiej zaś przyciągają.

Wszystkie czytałam niemal na jednym wydechu, choć przyznaję, że gdy robiłam to w miejscach publicznych, starałam się w jakiś sposób zakryć ich – jedna w jedną kiczowate – okładki (wyróżniała się tylko „Razem będzie lepiej”, jednak w nowym wydaniu dołączyła do koleżanek).

W każdym razie.

To co przyciąga mnie do książek Moyes to jej umiejętność zgrabnego przemycania poważnych tematów i lekkość pióra.

W „Razem będzie lepiej” kluczowym był temat samotnego rodzicielstwa (właściwie: macierzyństwa), ze szczególnym uwzględnieniem a) problemów finansowych z jakimi zazwyczaj boryka się taki rodzic; b) problemów logistycznych, jakie musi rozwiązywać niemal co dnia, próbując pogodzić pracę i życie domowe; c) przyczyn, dla których osoby niepłacące alimentów na swoje dzieci powinny spotykać się z ostracyzmem społecznym.

W „Zanim się pojawiłeś” wątków jest jeszcze więcej, jeśli dobrze poszukać. Zaczynając od największego kalibru mamy tu bowiem do czynienia z próbą wywołania dyskusji na temat a) eutanazji; b) problemów z jakimi muszą na co dzień borykać się osoby niepełnosprawne; c) roli rodzica dorosłego dziecka; d) oczekiwań wobec życia i związków.

To co mnie irytuje, to fakt, że autorka idzie na łatwiznę. Wiem, za wiele wymagam. Czytając „Zanim się pojawiłeś” nie mogłam się jednak oprzeć wrażeniu, że gdyby niepełnosprawny główny bohater nie był superprzystojnym i megainteligentnym synem bardzo bogatych rodziców, posiadającym do tego spory kapitał własny, czyli gdyby nie należał do grupy stanowiącej (na moje oko) ledwie 0,01% wszystkich niepełnosprawnych na całym świecie, cała akcja przebiegałaby nieco mniej składnie niż to sobie pani Moyes wymyśliła, by nie powiedzieć brutalnie: wszystko by się rypło.

Także i konstrukcja fabuły „Razem będzie lepiej” oparta jest na założeniu, że jeśli już Kopciuszek ma spotkać swojego księcia, to nie może być on byle biedakiem. Tylko odpowiednio duża ilość gotówki gwarantuje bowiem odpowiednio szczęśliwe zakończenie. Cóż, nie od dziś wiadomo, że bogatemu nawet byk się ocieli. Nasze babcie potrafiły ująć to w jednym zdaniu, pani Jojo potrzebowała aż całej książki.

Wbrew pozorom, ten post nie ma mieć jednak charakteru prześmiewczego.

Nawet osadzając akcję w oderwanych od rzeczywistości realiach i wymyślając sytuacje, które raczej nigdy nie przytrafią się przeciętnej kobiecie (a polskiej to już na pewno), Jojo Moyes umie bowiem dotknąć sedna.

„Ostatni list od kochanka” można czytać po prostu tylko jako rozgrywającą się poniekąd równolegle historię dwóch romansów.

Pierwszy z nich to historia z przełomu lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych ubiegłego wieku.

Ona: piękna, młoda i – jakżeby inaczej! – bogata blondynka. Pytana o to, czym się zajmuje, odpowiada: „Wydaję koktajle i przyjęcia. Upiększam otoczenie. Wyglądam dekoracyjnie. (…) Robię to, co czego mnie przygotowano. Upolowałam bogatego męża i staram się, żeby był szczęśliwy.” Według mężczyzn jest „śliczna jak brzoskwinia, ale bez ani jednej oryginalnej myśli w głowie.”

On: nonszalancki dziennikarz, nadużywający alkoholu i kobiet. Pozornie bezczelny i arogancki, ale skrywający pod tą powłoką – tak, tak, dobrze się domyślacie! – wrażliwą i szlachetną duszę oraz serce gotowe do największych uniesień.

Historia tych dwojga to opowieść o miłości nieszczęśliwej, bo niespełnionej, okupionej cierpieniem, łzami i bólem. Drugoplanowe role grają fałszywi przyjaciele, hipokryzja, nieszczęśliwe wypadki i nawet – jak szaleć, to szaleć! – amnezja.

Szczyty kiczu, tony zużytych chusteczek. Oklaski.

Drugi romans to rozgrywająca się współcześnie opowieść o trzydziestodwuletniej londyńskiej dziennikarce i jej żonatym kochanku.

„Ellie Haworth ma życie jak marzenie. Często to sobie powtarza, budząc się rano z kacem po wypiciu zbyt dużej ilości białego wina, czując przypływ melancholii, w swoim idealnym mieszkanku, w którym nikt nie nabałagani pod jej nieobecność. (Czasem w skrytości ducha chciałaby mieć kota, ale obawia się, że stanie się banalna.) Pracuje jako publicystka w ogólnokrajowej gazecie, ma dobrze układające się włosy, jej ciało jest tam, gdzie trzeba, pulchne, a tam, gdzie należy, szczupłe. Jest wystarczająco ładna, żeby przyciągać uwagę – i wciąż udaje, że ją to obraża. Ma ostry język – według jej matki, zbyt ostry – nie traci rezonu. Posiada kilka kart kredytowych i mały samochód, z którym radzi sobie bez męskiej pomocy. Znajomi ze szkolnych czasów zazdroszczą jej, gdy opisuje swoje życie: jeszcze nie osiągnęła wieku, w którym brak męża lub dzieci mógłby zostać uznany za porażkę. Kiedy spotyka mężczyzn, widzi, że odhaczają jej cechy – świetna praca, dobre ciuchy, umie się bawić – jak gdyby była nagrodą do wygrania.”

Ellie nie myśli o żonie swojego kochanka, a jeśli myśli, to źle i nie czuje się winna. Uważa, „że to by się nie stało, gdyby byli szczęśliwi”.

On to pisarz, „autor thrillerów, który zbił majątek, kiedy porzucił bardziej ambitną literaturę. (…) Wysoki, opalony mężczyzna; (…) szczupły i piegowaty, przypominał ogorzałego farmera z Afryki Południowej. Był zabawny, czarujący, autoironiczny i uważny.”

W tle: zdradzana żona, wredna naczelna gazety, wyciskająca z pracowników wszystkie soki i składanie, niczym z puzzli, przypadkowo odkrytej historii bohaterów nr 1.

Jak nietrudno się domyślić, w finale ukazuje się nam cały obrazek, numer jeden łączy się z numerem drugim w nadspodziewanie spójną całość, a wszyscy tańczą, trzymając się za ręce. Przesadziłam tylko trochę, jednak chyba nikt, kto zamierza zabrać się za czytanie takiej książki ani przez chwilę nie przypuszcza, że mogłaby się ona skończyć inaczej?

I gdyby chodziło tylko o to, mogłabym w tym miejscu złośliwie zachichotać, puentując całość jednym, zgrabnym acz wrednym, zdaniem.

Tak się jednak składa, że gdy trochę się skupić, można dostrzec w tym wszystkim także drugie dno.

A jest nim opowieść o kobietach, które, czasem przez swoją głupotę, a czasem dlatego, że świat jest poukładany tak a nie inaczej, zazwyczaj mają pod górkę.

O kobietach, które czasem są ranione przez mężczyzn, czasem to one same ich ranią (przez swoją głupotę, bezmyślność, a niekiedy także z wyrachowania), ale zdarza się, wcale nierzadko, że nóż w plecy wbijają im inne kobiety. Które potem także płacą za to wysoką cenę.

O kobietach, dla których życie – jakżeż inne od scenariuszy powieści Jojo Moyes – nie przewidziało dobrego wyjścia. Żadnych cudownych zbiegów okoliczności, szczęśliwych trafów, uśmiechów losu. Tylko konieczność dokonania wyboru między mniejszym a większym złem. Bo dzieci, bo opinia innych, a czasem dlatego, że okazało się, że własnymi rękami spaliły wszystkie mosty, myśląc że tak trzeba.

One też, niezależnie od tego jak bardzo są silne, potrzebują przytulenia. Moyes to wie.

Mimo wszystko, dzięki Jojo.

Jojo Moyes „Razem będzie lepiej”, tłumaczenie Nina Dzierżawska. Między Słowami, Kraków 2015.

Jojo Moyes „Zanim się pojawiłeś”, przełożyła Dominika Cieśla-Szymańska. Świat Książki, Warszawa 2016.

Jojo Moyes „Ostatni list od kochanka”, przełożyła Urszula Smerecka. Świat Książki, Warszawa 2014.