J. Juul "Twoje kompetentne dziecko" i G. Hüther, U. Hauser "Wszystkie dzieci są zdolne", czyli że nie wszystko kończy dowód

„Uważam, że popełniamy kardynalny błąd, zakładając, iż dziecko nie rodzi się jako stuprocentowy człowiek. Zarówno w literaturze naukowej, jak i popularnej ujawnia się nasza skłonność do postrzegania dzieci jako istot raczej potencjalnych niż rzeczywistych – jako aspołecznych „półistot”. Dlatego zakładamy, że po pierwsze, muszą zostać wpierw poddane wpływowi osób dorosłych, a po drugie, że dopiero po osiągnięciu pewnego wieku można je uważać za dojrzałych, pełnowartościowych ludzi.”

„Rozwój talentów i predyspozycji drzemiących w naszych dzieciach będzie możliwy dopiero wtedy, gdy spojrzymy na nie bez lęku i zatroskania, kiedy przestaniemy mieć wobec nich określone zamiary i zrezygnujemy z konkretnych wyobrażeń na ich temat. Dlatego też musimy zacząć traktować je poważnie i wejść z nimi w prawdziwe relacje. Ale nie takie, które cechuje stosunek przełożonego do podwładnego czy osoby wyedukowanej do kogoś niewykształconego. Powinno to być spotkanie dwojga ludzi, którzy mimo dzielących ich różnic są jednak otwarci na to, by uczyć się od siebie wzajemnie; którzy cieszą się na wspólne odkrywanie i kształtowanie świata. Musimy więc nauczyć się rozmawiać z dziećmi, patrząc im w oczy; nawet jeśli w tym celu czasem będziemy musieli przykucnąć.”

Dwa cytaty, dwie książki, dwóch autorów. Jedno pragnienie: pomóc rodzicom w takim wychowaniu dzieci, które nie spowoduje ich nieodwracalnego uszkodzenia oraz zabicia w nich tej niesamowitej świeżości i radości życia, z którą przychodzą na świat.

Jesper Juul i Gerald Hüther. Duńczyk i Niemiec. Terapeuta rodzinny i profesor neurobiologii.

W ostatnim czasie na platformie Oś świata, na której umieściła swój blog pani Marzena Żylińska, rozpętało się typowo polskie piekiełko. Podjęta przez Komitet Neurobiologii Polskiej Akademii Nauk próba zdyskredytowania działalności pani Żylińskiej, została przyjęta z aprobatą przez spore grono osób, w tym także tych, którzy do tej pory deklarowali się jako wspierający jej działania. Przyglądając się tej historii (a może histerii?) w zasadzie z boku i próbując poznać i zrozumieć racje przeciwników „nowego” w szkole, po raz kolejny przekonałam się, że czasem różnimy się tak bardzo, że jakiekolwiek porozumienie nie jest możliwe.

Są bowiem osoby (i nie jest to żadna nowość, gdyż występowały one już w starożytności, dając początek istotnym nurtom filozoficznym), dla których liczy się tylko to, co naukowo udowodnione. Życie jest dla nich równaniem z wieloma niewiadomymi, które jednak – to dla nich pewne – poddaje się jakiemuś, ściśle określonemu wzorowi. Jego odkrycie i zapisanie na tablicy przy pomocy szeregu obcobrzmiących znaków jest dla nich celem i sensem. Nie interesują ich więc niczyje intuicje i przypuszczenia, choćby urodziły się w najbardziej szanowanych siwych głowach. Dowody, krzyczą, dajcie dowody!

Tymczasem „czucie i wiara silniej mówi do mnie, niż mędrca szkiełko i oko”. Choć w pracy też wymagam, aby przedstawiano mi dowody na poparcie głoszonych twierdzeń, to jednak wiem, że są sytuacje, które wymykają się schematom i wzorcom. Pewnych rzeczy nie można udowodnić, można je wyłącznie poczuć. Albo i nie.

źródło zdjęcia

Jesper Juul uważa, że dzieci rodzą się jako kompetentne istoty, które niepotrzebnie staramy się nagiąć do własnych potrzeb i wyobrażeń.

„Prawdziwym darem od dzieci są wyzwania egzystencjalne, jakimi obdarzają nas tylko dlatego, że są tym, kim są. Dzieci zmuszają nas do przemyślenia naszych destrukcyjnych wzorców zachowania i sprawiają, że zastanawiamy się, czy nadajemy się na rodziców. Demaskują nasze płytkie pedagogiczne próby manipulacji i domagają się naszej obecności. Obrażają nas, odrzucając nasze dobre rady i wskazówki, dumnie i rzeczowo domagając się prawa do inności. A postępując w sposób destrukcyjny, zmuszają nas do uznania naszych błędów.

Krótko mówiąc: ich wyjątkowa kompetencja robi tak wielkie wrażenie, że albo musimy ją dostrzec, albo samych siebie okłamywać.”

Każdy kto ma lub miał dziecko, po prostu wie jak bardzo prawdziwe są te słowa. Nie potrzebuje na to dowodów, wystarczą mu własne płonące wstydem policzki.

Juul nie ocenia, nie potępia. Wie, że sam nie jest bez winy. Jego książka obfituje w przykłady sytuacji, z którymi zetknąć może się każdy rodzic, niezależnie od tego czy jest Polakiem, Włochem czy Niemcem. Nie znajdziemy tu jednak gotowych recept, idealnych do zastosowania przez każdego i w każdej sytuacji, co najwyżej podpowiedzi i sugestie.

Myliłby się jednak ten, kto zaliczyłby Jespera Juula do wyznawców metody „bezstresowego wychowania”, który to zwrot używany jest w naszym kraju zazwyczaj w charakterze epitetu. Duńczyk wielokrotnie zwraca uwagę na to, że konieczne jest wyznaczanie granic. Sugeruje jednak, aby zamiast – jak czyniono to dawniej – nakładać ograniczenia na dzieci, dorośli nakładali te ograniczenia dla siebie. Bo jeśli istnieje dla niego jakiś dogmat to tylko taki, że to właśnie dorośli ponoszą stuprocentową odpowiedzialność za jakość relacji z dziećmi.

źródło zdjęcia

O ile książka Juula jest czymś w rodzaju praktycznego poradnika, który powinien stale leżeć na szafce nocnej każdego rodzica (sama ledwie parę tygodni po jej przeczytaniu mam wrażenie, że powinnam sięgnąć po nią ponownie), o tyle książka Hüthera (napisana wspólnie z dziennikarzem Uli Hauserem) jest raczej esejem, zbiorem spostrzeżeń i sugestii.

Hüther, na co dzień profesor na uniwersytecie w Getyndze, unika posługiwania się naukowym żargonem, nie odwołuje się też (co niektórzy uznają za okoliczność dyskwalifikującą) do konkretnych, obiektywnych wyników naukowych badań. Niestety, mało także w tej książce konkretnych przykładów. Ktoś nieprzekonany i wątpiący raczej się więc dzięki Hütherowi nie przekona – lepiej, żeby zaczął od Juula.

Ja jednak, jako że przekonałam się i przekonuję na co dzień na własnej skórze, że dotychczasowe tradycyjne rozwiązania prowadzą wyłącznie w ślepe uliczki, upstrzyłam całą książkę kolorowymi karteczkami, zaznaczając co ważniejsze dla mnie fragmenty (w praktyce: niemal połowę książki).

„Papierowa kulka wzbudza zainteresowanie dopóty, dopóki dziecko nie dowie się, że jest to zmięty kawałek papieru; dopóki można ją zbadać, rozwinąć, podrzeć czy pogryźć i tym samym odkryć jej naturę, a nawet jakąś możliwość zastosowania. W zasadzie ten proces poznawania świata w zabawie mógłby toczyć się bez końca, ale zbyt często zakłóca go ktoś przekonany o tym, że doskonale wie, co można zrobić z pogniecioną kartką. W efekcie papierowa kulka wędruje w koszu na śmieci, a maluch dowiaduje się, że tam jest jej miejsce. Na tym na razie zabawa się kończy. Być może odtąd dziecko będzie wrzucać do śmietnika wszystkie papierowe strzępki, odczuwając ewentualnie zadowolenie z tego, że sprawiło radość jednemu z rodziców. Zapamięta, że papierowe odpadki należy wrzucać do śmieci. Mama i tata bardzo się cieszą, że mają takie grzeczne dziecko! (…)

W ten sposób dzieci z dnia na dzień uczą się prawdziwego życia. Ale z każdym nowym „pouczeniem” zamiera w nich cząstka ich pierwotnego zachwytu. Zarzucając dzieci naszymi rozsądnymi argumentami i nie doceniając imponujących odkryć maluchów, zabijamy w nich marzenia i niszczymy ich bujną fantazję. (…)

Z czasem dziecko będzie coraz mniej „bezstronne” w ocenianiu świata; prawdopodobnie straci odwagę do podejmowania nowych wyzwań i powoli przestanie wierzyć we własne możliwości. Stanie się zamknięte i odetnie się od wiecznie upominających nauczycieli. To przykre doświadczenie życiowego rozczarowania przypada w udziale większości dzieci. Tylko nielicznym udaje się zachować naturalną otwartość, z którą przychodzą na świat – to właśnie z nich wyrastają „trudne” dzieci, sprawiające „kłopoty wychowawcze”, bywające „bezczelne” i „uparte”. To ich niepohamowany entuzjazm wywołuje potem irytację otoczenia.

Ale takich dzieci każde społeczeństwo potrzebuje najbardziej, bez ich uporu i przekory grozi nam intelektualny zastój, bez nich nigdy nie wyzwolimy się z utartych struktur myślowych.”

Patrząc na Starszego, którego psucie zaczęliśmy sami (miejsce zmiętej kartki jest przecież w koszu!), a potem pozwoliliśmy szkole, by dokończyła dzieła, wiem, że muszę zrobić wszystko, aby Młodszy nie poszedł w jego ślady. Bo choć nie mam dowodów na to, że do tej pory szliśmy niewłaściwą drogą, wewnętrznie czuję, że coś jest nie tak. Mi to wystarczy, a jeśli ktoś potrzebuje naukowych dowodów, niech szuka ich na własną rękę, choćby i do końca świata. Ja i moje dzieci nie mamy tyle czasu.

Jesper Juul „Twoje kompetentne dziecko. Dlaczego powinniśmy traktować dzieci poważniej?”, przełożyły Beata Hellman i Barbara Baczyńska. Wydawnictwo MiND, Podkowa Leśna 2012.

Gerald Hüther, Uli Hauser „Wszystkie dzieci są zdolne. Jak marnujemy wrodzone talenty”, przełożył Andrzej Lipiński. Wydawnictwo Dobra Literatura, Słupsk 2014.

Za polecenie obu książek bardzo dziękuję pani Marzenie Żylińskiej.

O tym, co w największym skrócie o edukacji i wychowaniu myśli Jesper Juul można przeczytać w „Wysokich obcasach”, nr 15/2015.