J.Orringer "Niewidzialny most", czyli powieść z wartością dodaną

Kiedy miałam kilkanaście lat, ilekroć myślałam o II wojnie światowej nie mogłam zrozumieć, dlaczego w tym samym czasie, gdy w Polsce ginęli ludzie, w innych krajach życie toczyło się normalnie. W moim nastoletnim rozumie nie mieściło się to, jak tacy chociażby Amerykanie (w czasach, w których chodziłam do podstawówki Amerykanie byli symbolem wszelkiego zła) mogli ot tak, po prostu chodzić sobie do kina, śmiać się i żuć gumę.

Dzisiaj, po kilku miesiącach nieustannych doniesień o podróżujących do Europy uchodźcach z ogarniętych wojną krajów afrykańskich, mam coraz większy problem, by – chodząc do kina, śmiejąc się i żując gumę - uporać się z rosnącym poczuciem nieadekwatności i niestosowności własnego życia.

Kiedy miałam kilkanaście lat, zastanawiałam się jak było możliwe, że przed 1 września 1939 roku tak niewiele osób przewidziało to, co się za chwilę zdarzy. Nie rozumiałam dlaczego tak mało osób zareagowało i zrobiło cokolwiek, by chociażby uchronić siebie i swoją rodzinę przed piekłem.

Dzisiaj wiem, że świat jest dużo bardziej skomplikowany.

Nie wiem czy niewiele ode mnie starsza Amerykanka Julie Orringer w wieku kilkunastu lat miała takie same jak ja przemyślenia. Pięć lat temu napisała jednak książkę, która czytana dzisiaj okazała się czymś więcej niż skonstruowaną z rozmachem, osadzoną w historycznym tle powieścią z silnym wątkiem romansowym.

Gdybym przeczytała „Niewidzialny most” dwa lata temu, być może skupiłabym się właśnie na owym wątku romansowym. Pierwszoplanowymi bohaterami historii są bowiem młody węgierski Żyd, Andras Lévi i starsza od niego o dziewięć lat nauczycielka tańca, Claire Morgenstern. Ich historia zaczyna się tak samo jak pierwsze zdanie książki: we wrześniu 1937 roku „w Węgierskiej Operze Królewskiej w przededniu jego wyjazdu Ekspresem Zachodnioeuropejskim do Paryża”.

On – zdolny, lecz ubogi student architektury, któremu w Paryżu dane było, dzięki stypendium budapeszteńskiego stowarzyszenia Żydów, kreślić śmiałe projekty zachwycające samego Le Corbusiera. Ona – piękna nauczycielka tańca,  matka szesnastoletniej córki. W tle Paryż, Budapeszt i skrywana przez Claire tajemnica.

Gdybym nie miała nastroju na romanse, być może moją uwagę przyciągnęłaby historia pochodzącej z Konyáru rodziny Lévi. Matka i ojciec – właściciele wiejskiego składu drewna oraz trzech ich synów: Tibor, Andras i Matyas. Pierwszy – najstarszy i najbardziej stateczny, odkładający pieniądze na wymarzone studia medyczne. Drugi – uzdolniony artystycznie, mający tak samo jak jego ojciec, Béla Farciarz, sporo szczęścia w życiu. Najmłodszy – niepokorna dusza, nadspodziewanie samodzielny i obdarzony zdolnościami tanecznymi. Węgierscy Żydzi, w czasie wojny dzielący straszny los pozostałych europejskich Żydów. Kochająca się rodzina, dobrzy i mądrzy rodzice. 

Wreszcie, mogłabym potraktować „Niewidzialny most” po prostu jako quasi-historyczną powieść społeczno-obyczajową. Skupić się na opisach życia w przedwojennym Paryżu i wojennym Budapeszcie, zadumać się nad miejscem i rolą Węgier w czasie II wojny światowej. Pomyśleć o milionach ludzi, którzy - jeśli ocaleli - musieli nauczyć się żyć na nowo.

Gdyby podejść do książki krytyczno-literacko, można by z pewnością znaleźć w niej kilka słabych punktów. Mogłaby na przykład być krótsza. Choć autorce udało się wypełnić 740 stron treścią, lektura momentami nużyła. Niewątpliwie nie jest to też - pod względem literackim – opowieść na miarę chociażby „Spuścizny” Singera (by posłużyć się przykładem innej książki o tematyce „żydowskiej”). Nieco rozczarowuje też samo zakończenie, trochę nieprzystające do epicko-rozbuchanej całości powieści. Polskiemu wydawcy nie zaszkodziłoby też zastosowanie mniej łopatologiczno-kiczowatego podejścia do wyboru okładki.

We wrześniu 2015 roku wszystkie te kwestie zeszły jednak na dalszy plan. „Niewidzialny most” dzisiaj to bowiem dla mnie przede wszystkim książka o tym, że nic nie jest dane raz na zawsze. Nikomu.

Julie Orringer „Niewidzialny most”, przekład: Agnieszka Mitraszewska i Nina Dzierżawska. Wydawnictwo Czarna Owca, Warszawa 2013.

Pewnie nie sięgnęłabym po tę książkę, gdyby nie Maniaczytania. Dziękuję!