"Przekrój" nr 1067/1965, czyli 50 lat temu (cz. 4)

19 września 1965r. redakcja „Przekroju” przypominała, że imieniny tego dnia (a była to niedziela) obchodzą Frydeswinda, Maria-Emilia oraz Wilma razem z Krzepimirem, Miletem, Milonem i Trofimem.

Jeśli ktoś uważa, że nadawane dzieciom współcześnie imiona typu Kewin, Laila czy Samanta są udziwnione, niech wspomni na wszystkie nieszczęsne Frydeswindy i zamilknie.

Poza tym, jak zwykle, redakcja sporządziła przegląd nowości wydawniczych. Tym razem kilka pozycji dobrze znanych:

„Udręka i ekstaza” Irvinga Stone’a – wydana w roku 1965 przez Czytelnika, w tym samym co w posiadanym przeze mnie wydaniu z roku 1990 (wydawcą także był "Czytelnik") przekładzie Aldony Szpakowskiej i z taką samą (32) liczbą ilustracji. To się czyta! – zachwalała redakcja „Przekroju”, a ja mogę tylko potwierdzić.

„Polska Jagiellonów” Pawła Jasienicy – w roku 1965 ukazało się drugie wydanie tej książki, wzmiankowanej w „Przekroju” jako „głośny cykl esejów historycznych”. Dawno nie czytałam – kiedyś dla mnie baza wyjściowa do nauki historii; kiedy wzięłam ją do ręki dzisiaj (mam wydanie z roku 1967), odczuwam pewne obawy.

James G. Frazer „Złota gałąź” – „klasyczne (pierwszy raz publikowane w 1890), znane studium, poświęcone pierwotnym wierzeniom, mitom, totemizmowi, kultowi zmarłych, magii. (…) Fascynująca skarbnica faktów, anegdot, ciekawostek.” Nigdy nie czytałam, sporo słyszałam. Czy 125 lat później da się to jeszcze czytać?

Poza tym kilka książek dotąd mi nieznanych, z czego jedna zaintrygowała mnie na tyle, że właśnie zakończyłam jej lekturę (post, miejmy nadzieję, wkrótce).

Zofia Posmysz „Przystanek w lesie”;  pozycja opisana przez „Przekrój” jako 4 dłuższe opowiadania, powstałe „w oparciu o fakty, obserwacje zebrane w czasie dziennikarskich podróży, które jednak nie mieściły się w konwencji gazetowych reportaży. Współczesne. Z wartką akcją.”

Na razie skomentuję to tylko tak, że najwyraźniej wartka akcja w roku 1965 to nie to samo co wartka akcja w roku 2015…

W innej „Przekrojowej” rubryce fragment kolejnej wydanej w roku 1965 książki - „Prosto od krowy” Melchiora Wańkowicza.

Patrząc na okładkę mojego, mocno sfatygowanego, egzemplarza, pozostaje żałować, że wydawnictwo „Iskry” nie poprosiło, by oprawą graficzną książki zajął się Daniel Mróz. Tekst Wańkowicza w połączeniu z taką krową, to dopiero byłoby coś!

W zamieszczonym przez „Przekrój” fragmencie najciekawsze wydało mi się wańkowiczowskie spostrzeżenie na temat znaczenia słów. Pisze Wańkowicz:

„Dla wszystkich to samo znaczenie ma tylko kilkaset podstawowych rzeczowników, oznaczających przedmioty powszechnego użytku, np. „chleb” i czasowniki najbardziej używane np. „brać”, bo już przymiotniki połyskują bardzo rozmaicie. (…) Każdy dorosły czytelnik ma rozlokowane pojęcia słów po zakątkach emocjonalnych podświadomości. Nie strzela się więc w niego kulą, bo można spudłować, ale śrutem synonimów i przymiotników; zmniejsza to siłę uderzenia, ale rozprysk daje większą pewność trafienia.

Nie pisze się więc, po prostu, że bohater był dzielny, tylko pojęcie o nim się daje w takim np. passusie: „Człowiek prawy, działacz niezłomny, nieustępliwy dla bezeceństw, bicz Boży dla kłamców, charakter kryształowy” itd.

Czytelnik czyta i… bęc! – coś jednego trafiło:

U pierwszego – „prawy”. Tak mówili sąsiedzi o jego wcześnie zmarłym ojcu; wzrastał w świetle tego słowa.

U drugiego – „niezłomny”; to słowo miał z opowiadań robotników, kolegów ojca, kiedy mówili o Okrzei.

U trzeciego – „nieustępliwy”; takie określenie przyrosło do Szymona Konarskiego, bohatera jego młodości, który łaskę cesarską odrzucił.

U czwartego – „bicz Boży” – to był tytuł powieści o Atylli, którą pochłonął kosztem dwójki z matematyki.

U piątego „kryształowy”; widział dziecinnym zachwytem w domu ciotki kryształowy puchar, w jego niepokalanej twardziźnie rozszczepiało się słońce.

No i każdy czytelnik jakimś kanałem odczuwania połączył się z osobą bohatera.”

Trafność spostrzeżeń Wańkowicza jest, jak dla mnie, niewątpliwa. Tyle że w roku 2015 ich aktualność nieco zmalała. Czyż nie prościej byłoby bowiem, zamiast marnować papier na tyle przymiotników, posłużyć się jednym, wszystkomającym? Jak twierdzi mój starszy syn, wystarczyłoby napisać, że nasz bohater był człowiekiem epickim...

Na stronie 12 coś dla pań – najmodniejsza fryzura. Jak twierdzi redakcja, „jest opinia, że fryzura ta szczególnie nadaje się dla blondynek, ale nie ma na to dowodów, brunetki również wyglądają w niej efektownie.”

Jako blondynka, puszczę brunetki przodem. Podrzucę nawet parę porad jak osiągnąć tak wstrząsający wygląd: wystarczy, „jeśli nakręcimy włosy na średnie wałki i potem lekko rozczeszemy, czesząc każde pasemko z osobna, jak były nakręcone.” Chętnym mogę nawet pożyczyć wałki!

A na deser krzyżówka „z kociakiem”. Rozwiązana przez moją babcię tylko częściowo, a szkoda, bo za nadesłanie prawidłowych rozwiązań redakcja obiecywała 5 paczek (po 100 złotych każda!) Fabryki Kosmetyków „Lechia” oraz 10 nagród książkowych.

Jeśli kto chętny, to na początek hasło z 19. pionowo: „Zamienię jedną starą żonę na dwie młode. Zgłoszenia pod „Amator”. Podpowiedź: na pięć liter.