J.Hugo-Bader "Skucha", czyli o rzeczywistości, która dogoniła historię

„Nie ma powodu, aby dobrze opowiedziana historia przypominała rzeczywistość. [To] rzeczywistość ze wszystkich sił stara się przypominać dobrze opowiedzianą historię.”

Takim mottem z opowiadania Izaaka Babla opatrzył „Skuchę” jej autor, Jacek Hugo-Bader; lepszego wybrać nie mógł. Że jest ono genialnie dobrane, okazało się krótko po tym, jak ulokowałam się w przedziale pociągu jadącego z Warszawy do Szczecina. Rzeczywistość postanowiła nadążyć za historią. Czy dobrze opowiedzianą? To się okaże.

„Skucha” jest dla Hugo-Badera książką osobistą, o której mówił już od dawna. To historie jego dawnych kolegów i koleżanek z solidarnościowego Międzyzakładowego Komitetu Koordynacyjnego „Wola” z Warszawy, z którymi konspirował w latach 80-tych ubiegłego wieku. Nazywa ich Kolumbami rocznik 50, zwycięskimi konspiratorami, o których nikt dotąd nie napisał, nie sprawdził jak wiedzie im się w Polsce, którą sobie wywalczyli. Bader postanowił wypełnić tę lukę.

Snuta przez niego opowieść jest chaotyczna, mimo że starannie zaplanowana. Brak w niej happy endów, a po lekturze w ustach pozostaje wyłącznie gorycz. Wydaje się, że przegrani są wszyscy jej bohaterowie (poza jednym), także ci, którym pozornie się udało, bo w wolnej Polsce zostali ministrami lub osiągnęli to, co powszechnie uznaje się za sukces.

Część z nich pogubiła się w świecie, w którym nie trzeba już było z nikim walczyć, bo nie umieli po prostu żyć.

Inni utopili się w alkoholu. Jeszcze inni we własnej frustracji i poczuciu krzywdy.

Bader próbuje każdego z nich zrozumieć, z lepszym lub gorszym rezultatem. W przypadku wielu przywołuje opowieści o ich dzieciństwie, zazwyczaj niezbyt kolorowym. Sam pozostaje – zupełnie jak na siebie wyjątkowo – w cieniu. 

Wydawało się, że nie jest to dobra lektura do pociągu. Okazało się, że lepszej wybrać nie mogłam.

Razem ze mną (w tym samym i sąsiadujących przedziałach) jechało bowiem kilkunastu działaczy jednego ze związków zawodowych, wracających z (co ustaliłam już później) krajowego zjazdu delegatów. Nie wiedzieli, że przypadkiem wiem na temat ich działalności bardzo dużo, że z racji wykonywanego zawodu zetknęłam się z wieloma z nich, także tymi nieżyjącymi i zasłużonymi. Po dwóch kliknięciach w komórkę wyposażoną w dostęp do internetu znałam nazwiska prawie wszystkich. Oni mojego na szczęście nie.

Jedna flaszka, druga flaszka („a może się pani z nami napije?”). Poziom agresji coraz wyższy, frustracja wypełza z przedziałów na korytarz. Pretensje, wyrzuty, opowieści coraz bardziej kombatanckie.

„Gdybym to ja się tym zajmował, to bym tak tego, kurwa, jak ty nie spierdolił”

„Co ty, kurwa, wiesz. To ja wszcząłem strajk w Stoczni. To ja jestem w encyklopedii „Solidarności” (Sprawdziłam. Faktycznie jest. 10 lat temu został też odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, ale o tym nie wspomniał). 

„Ty, ty, ty, ty chuju, ty!”

Banda przegranych. Grupa żyjących we własnym, istniejących w ich głowach świecie, w którym opowieści sprzed ponad trzydziestu lat stają się coraz bardziej fantastyczne.

I w tym właśnie momencie czytam na stronie 197 książki Hugo-Badera taki oto fragment:

„Nie trzeba wcale ryć na froncie w okopach, kluczyć po kartoflisku pomiędzy minami, unikać kul, odłamków, żeby potrzebować terapii, leczenia ze stresu pourazowego, z syndromu pola walki. Bo nawet po bezkrwawej mało zabójczej wojnie weterana ogarnia ciężkie uczucie pustki, smutku, jakby wrócił ze wspaniałej, bardzo długiej podróży, jakby dopadła go normalna powakacyjna chandra, jesienny smutek, depresja – tyle że dziesięć razy mocniej. Nic więc teraz nie smakuje, a w zasadzie prawie nic nie czujesz, boś swój posiłek, swoje życie rozpoczął od najostrzejszej potrawy, po której wszystko smakuje jak zimne kluski leniwe z cukrem. Rzecz więc w tym, żeby to nowe życie także miało moc, żar, smak, żeby co jakiś czas coś szarpnęło człowiekiem od środka, żebyś przeżył wielką miłość, zdobył władzę, pieniądze, sławę, cokolwiek, od czego zakręci się w głowie, od czego ciśnienie tętnicze skoczy, a serce rozhuśta niebotycznie jak podczas sprintu.”

Moimi współtowarzyszami podróży, podobnie jak częścią spośród bohaterów Badera, huśtają tymczasem wyłącznie wspomnienia. O latach, w których o coś walczyli. W których byli bohaterami. W których życie miało sens.

A dziś? Dziś niektórym się udało, innym niekoniecznie. Jedni chcieliby walczyć, inni organizować rodzinne festyny („może przyjdzie pani z dziećmi? Wymienimy się telefonami, to dam cynk, kiedy będzie”). Pozostali chcą się po prostu tylko napić.

Mniej więcej w połowie trzeciej flaszki jeden wreszcie zadaje mi pytanie: „A co właściwie pani tak tam czyta?”

Pokazuję okładkę.

„Skucha” – czyta na głos. – „O kurwa, a o czym to w zasadzie?” – pyta. Zanim odpowiem: „O was, panowie”, odzywa się rechot jego towarzyszy.

„- I widzisz, kurwa, Andrzej, skucha! I tak nic z tego nie zrozumiesz!”

Hugo-Bader w jednym z ostatnich rozdziałów swojej książki pisze tak:

„(…) reporter tym się różni od autora powieści, że nie wymyśla ani nie zmyśla, ale kombinuje zaobserwowane, a najczęściej usłyszane historie, fakty i postaci, bo nie wszystko przecież można znać z autopsji. Wielki Melchior Wańkowicz, król polskich reporterów, nazywał to prawdą zmyśloną.

Więc nie ma nawet co gadać o obiektywnym reportażu. Jeśli potrzebujesz czegoś takiego, zabierz się do lektury książki telefonicznej. Tam żaden z tysięcy bohaterów nie powie czegoś takiego, od czego nawet twardym facetom chce się ryczeć.”

Nie jestem reporterem ani twardym facetem. Moja opowieść nie jest zmyślona.

Ale po lekturze „Skuchy”, identycznie jak po tej podróży, jest mi raczej smutno.

Bo, tak samo jak Andrzej, nie jestem w stanie tego wszystkiego zrozumieć, mimo że bardzo się staram.

Jacek Hugo-Bader „Skucha”. Agora S.A. i Wydawnictwo Czarne, 2016.