O.Brenifier "Prawda według Niny", czyli dlaczego dorośli powinni czytać książki dla dzieci

Dorośli nie czytują książek dla dzieci, jeśli nie muszą.

Bo po cóż przecież mieliby czytywać takie głupie książki dla tych głupiutkich dzieci, nieprawdaż?

Ciekawe więc dlaczego od kilku dni mam narastające wrażenie, że zamiast akcji „Cała Polska czyta dzieciom”, powinno się natychmiast zorganizować akcję „Cała Polska czyta książki dla dzieci”.

Nina, ośmioletnia bohaterka książki napisanej przez francuskiego filozofa Oscara Brenifiera „Prawda według Niny”, po wysłuchaniu bajki o chłopcu, który oszukiwał innych po to, by się z nich naigrawać, mówi, dialogując z własnym psem:

„- To dwie zupełnie różne rzeczy: kłamać, żeby kpić sobie z innych, czy robić to dla własnej obrony. Mimo wszystko to nie to samo.

- Więc dla ciebie kłamstwo jest rzeczą normalną.

- Nie, dla mnie obrona jest rzeczą normalną. Kłamiąc we własnej obronie, nikomu nie robi się nic złego. Za to nie powinno być kary.

- Uważasz więc, że są różne rodzaje kłamstwa?

- Tak. Niektóre są poważne, a niektóre nie. Liczy się głównie intencja.

- Czyli według ciebie są kłamstwa zupełnie normalne?

- Właśnie tak! Bywają kłamstwa zupełnie normalne.”

Kiedy pracownica hipermarketu zostanie przyłapana na wynoszeniu pod bluzka dwóch batoników, nikt nie przebiera w słowach i wyrazach potępienia. Oczywiste jest przecież, że mamy do czynienia ze zwykłą złodziejką. 

Kiedy jeden minister spotyka się z drugim ministrem w modnej restauracji i przy wykwintnych potrawach, zapijanych luksusowymi trunkami (czy tylko mi się wydaje, że w pracy się nie pije?) prowadzi „półprywatne” rozmowy, a następnie płaci za wszystko służbową kartą kredytową, okazuje się, że to przecież coś zupełnie innego niż ukraść batonik za 2 złote. I nie, nie, nikomu nawet przez myśl nie przejdzie, by użyć rzeczownika "złodziej".

„- Mamo, powiedz, co robić, kiedy inni nie chcą uznać prawdy?

- A ty uważasz, że ją znasz?

- Może nie do końca, ale mogę mówić rzeczy prawdziwe! Problem pojawia się, kiedy wiem, że coś jest prawdziwe, podczas gdy inni twierdzą, że tak nie jest.

- No tak, to znaczy, że nie zgadzają się z tobą: oni znają jakąś inną prawdę.

- Jeśli każdy ma własną prawdę, to ogólna prawda nic nie znaczy.

- W tym, co mówisz, jest trochę prawdy. „Prawda” to słowo, którego używa się bez zastanowienia. Każdy rości sobie prawo do własnej prawdy. Myśli, że ją zna i uważa, że racja jest po jego stronie.”

Po pojawieniu się na rynku dwóch książek o tragedii na Broad Peak, pojawiły się krytyczne głosy na temat każdej z nich.

Jackowi Hugo-Baderowi jak zwykle, choć tym razem wyjątkowo na szczególnie natarczywe własne życzenie, zarzucono szereg zmyśleń i przeinaczeń (zrobił to m.in. Jacek Berbeka, link do wywiadu z nim tutaj).

Bartkowi Dobrochowi, jednemu ze współautorów drugiej z książek, na portalu wspinanie.pl zarzucono nielojalność i chęć zrobienia kariery na tragedii (link do zamieszczonego tam komentarza zarządu PZA tutaj).

Obaj zaprzeczają, przedstawiając własne racje. I własną prawdę. Ale każdy, kto tego chce, i tak wie lepiej. Zna lepszą prawdę.

W książce Brenifiera, w jednym z rozdziałów, zatytułowanym „Paradoks”, Nina dialoguje z tatą:

„ – Jeśli ci mówię, że jestem kłamcą, co o tym myślisz?

- Ech… nic. Mówisz mi, że jesteś kłamcą.

- Wierzysz mi?

- Jeśli tak mówisz… to musi być prawda… albo to żart.

- Ale co ja przed chwilą ci powiedziałem?

- Że jesteś kłamcą.

- Wierzysz kłamcom?

- Nie, bo oni kłamią. Ojej… ale mnie złapałeś. A więc nie, nie wierzę ci.

- Więc powiedziałem kłamstwo, bo jestem kłamcą?

- Właśnie tak.

- Jednak jeśli powiem kłamstwo, czy prawdą jest, że jestem kłamcą?

- Tak, bo kłamiesz.

- Ale jeśli powiedziałem prawdę, czy jestem kłamcą?

- Tato, za szybko mi to tłumaczysz. Już niczego nie rozumiem. Jesteś kłamcą – tak czy nie?

(…) – Widzisz, logika nie zawsze funkcjonuje. Spotyka się czasem w życiu problemy, których nie da się rozwiązać. To są paradoksy. Nie można zdecydować, co jest prawdziwe, a co fałszywe. Taka sytuacja wprowadza nas w błąd.”

Jacek Hugo-Bader dał ostatnio szereg powodów do tego, by uznawać go za kłamcę. W wywiadzie udzielonym internetowemu dwutygodnikowi (link tutaj) bez cienia zażenowania przyznał, że w rozmowie jaką przeprowadził z Jackiem Berbeką, namawiając go do tego, by zabrał go na wyprawę poszukiwawczą na Broad Peak, koloryzował i wyolbrzymiał. W tej samej rozmowie, a także we własnej książce, przyznał się do napisania – własnymi rękami, czy nie, to bez znaczenia – fałszywego oświadczenia na temat treści wywiadu udzielonego Mariuszowi Kargulowi. Do tego kilka krótkich fragmentów jego książki mocno przypomina kilka zdań z wcześniej opublikowanych artykułów prasowych autorstwa Bartka Dobrocha.

„Jacek Hugo-Bader popełnił plagiat?” grzmi tytułem najnowszy „Tygodnik Powszechny” (cały tekst można przeczytać tutaj), prezentując tuż obok zamówioną przez siebie opinię prawną (o jakości opinii prawnych i o tym, że w ciągu dwóch godzin każdy umiarkowanie zdolny prawnik napisze dwie różne, ba! krańcowo odmienne, choć równie przekonywujące opinie, napiszę innym razem). Wielkie litery, wielki tytuł, dużo zamieszania. Prawda wydaje się być oczywista.

A może jednak warto byłoby zastanowić się nad tym, czy aby na pewno fakt dopuszczenia się przez Hugo-Badera kilku (kilkunastu? kilkudziesięciu?) kłamstw, przeinaczeń, podkolorowań przekreśla wszystko, co chciał swoją książką przekazać? Wszystko, co przeżył i widział? To także pytanie o to, jak powinna wyglądać literatura faktu; o to, czy reporter może sam uzupełnić brakujące szczegóły, czy też musi wiernie trzymać się tego, co zdarzyło się na pewno i naprawdę. Znacznie lepiej niż ja pisze na ten temat Wojciech Tochman w felietonie zamieszczonym na łamach ostatniego Dużego Formatu. Nawet on jednak zaznacza, że pisze we własnym imieniu, nie rości sobie prawa do narzucania innym tego, co powinni robić.

Autorzy „Tygodnika Powszechnego” być może nie mieli zajęć z filozofii, a może nie uważali na lekcjach o paradoksie. Ich akcja jest czarno-biała. Narobi mnóstwo smrodu, być może szereg osób zniechęci do sięgnięcia po tę lub inną książkę Hugo-Badera. A szkoda, bo lektura "Długiego filmu o miłości" Hugo-Badera wcale nie pozbawia sensu czytania także "Broad Peak. Niebo i piekło" Dobrocha i Wilczyńskiego; przeciwnie, obie lektury znakomicie się uzupełniają. Emocjonalny i egocentryczny Bader oraz racjonalni i analizujący Dobroch i Wilczyński. Wysokogórski laik kontra doświadczony wspinacz oraz syn wspinacza. Spojrzenie z boku oraz od środka, z kipiącego od emocji namiotu na zboczach Broad Peak. Obie tak samo prawdziwe. Prawdą ich autorów.

Dorośli, czytajcie książki dla dzieci. Możecie się z nich wiele nauczyć.

Oscar Brenifier „Prawda według Niny”, ilustracje Ires de Moüy, przekład Maja Wałachowska-Sobczak. Wydawnictwo Czarna Owca, Warszawa 2010.