Fatos Kongoli "Psia skóra", czyli co Ty wiesz o Albanii?

Żeby nie było, że jestem wredna, okropna i wytykam innym ich ignorancję, na wstępie zaznaczam: mówię za siebie.

O Albanii nie wiem nic.

źródło zdjęcia: Wikipedia

No, wiem, gdzie leży (mniej więcej, choć wszystkich sąsiadów to raczej nie wymienię. Sprawdziłam to właśnie. Dwa celne strzały. A sąsiadów czterech…). Wiem, jakie miasto jest jej stolicą. Cóż ja jeszcze wiem? Hm… Niech się skupię. Enver Hodża?

Śmiem w tym miejscu postawić tezę, że poziom mojej wiedzy nie odbiega zbytnio od poziomu wiedzy tzw. przeciętnego Polaka. Ba! Sądzę, że jakby to policzyć w liczbach bezwzględnych, to będę nawet na lekkim plusie (ta niewielka ilość blogerów i innych pasjonatów, którzy historię Albanii i jej literaturę znają z pewnością na wyrywki nie jest w stanie zrównoważyć pozostałych milijonów rodaków). Nie robiłam sondy ulicznej, ale myślę, że wystarczyłoby postawić w niej proste pytanie: na jakim kontynencie leży Albania?, by pozbyć się złudzeń.

Co więcej: pierwsze skojarzenie ze słowem Albania nie jest raczej dobre. Albania to taka jakby Rumunia (tyle, że leży nie wiadomo gdzie, bo Rumunia, to – mniej więcej – wiadomo); znaczy się bida z nędzą, kradną i żebrzą. Czy ktoś słyszał o wczasach w Albanii?

Ktoś tam pisze książki? Niemożliwe, naprawdę?!

Po tym wstępie mogę przejść do sedna.

Czuję się dumna jak paw, że mam w domu książkę albańskiego autora.

Fakt, mam ją przypadkiem. Kupiłam ją dawno temu w ramach promocji w wydawnictwie Czarne (3 w cenie 2, albo coś w tym rodzaju). Żeby nie było wątpliwości: kupując, nie miałam pojęcia co kupuję. Po kupieniu obejrzałam i – jak zwykle – odstawiłam na półkę. Kiedy wylosowano mi ją w nieocenionym Stosikowym losowaniu, oczywiście nie pamiętałam nawet narodowości autora. Fatosie Kongoli, wybacz proszę!

Książka jest wielopłaszczyznowa. Z jednej strony można czytać ją po prostu jako opowieść o życiu głównego bohatera – Krista Tupka, którego poznajemy jako 55-latka, i który stopniowo odsłania przed nami, po kolei, historię swojego życia.

„Nazywam się Krist Tupek. Moje imię kojarzyło się ludziom z Chrystusem, a jak wiadomo, kiedyś, jeszcze nie tak dawno temu, Chrystusa uważano u nas za wroga. Podkreślam: mimo iż Chrystusa ogłoszono wrogiem, nie miałem kłopotów z powodu swojego imienia. To tylko imię, a w moim zachowaniu i czynach nie było nic z Chrystusa, nie sądzę więc, że stanowiłem jakieś zagrożenie. W przeciwieństwie do tego, choć może się to wydawać dziwne, problem sprawiało mi moje nazwisko. Często starałem się doszukać w nim jakiegoś sensu, ale nikt nie potrafił mi go wyjaśnić. Jego sens odkryli moi nieprzyjaciele. Zwykli je przekręcać z Tupek na Dupek. Jeszcze do tej pory są tacy, którzy uprzejmie zwracają się do mnie: „Panie Dupek!”

Tak, Krist Tupek nie jest zbyt wysokiego mniemania o sobie i to naznacza całą powieść, z tytułem na czele.

Książka jest też opowieścią o relacjach damsko-męskich, czy raczej – skoro wszystko obserwujemy z perspektywy mężczyzny – męsko-damskich. Kobiet jest wiele, niemal każda inna – od matki głównego bohatera poczynając, przez jego nauczycielkę ze szkoły podstawowej, do kolejnych kochanek, a wreszcie żony. Każda z nich odgrywa jakąś rolę. Każda jest o wiele mądrzejsza od naszego nieszczęsnego Tupka-Dupka. Niektóre z nich łączy zresztą ze sobą coś więcej niż tylko to, że Krist pojawił się w ich życiu.

Kiedy szukałam informacji na temat autora i jego powieści, natknęłam się tylko na jedną porządną recenzję tej książki, na blogu Jarosława Czechowicza „Krytycznym okiem” (tam zresztą nie ma innych recenzji, jak tylko porządne). Rzuciłam tylko okiem, żeby się nie sugerować i wydaje mi się, że autor bloga ten właśnie wątek kobiecy wysunął na pierwszy plan swojej lektury, co wydaje się jak najbardziej dopuszczalne i usprawiedliwione.

„Psia skóra” zawiera też elementy metafizyczne. Od samego początku powieści pojawia się w niej wątek Hadesa, będącego nie wiadomo kim; tworem ni to realnym, mającym swój dom (willę), ni to wykwitem wyobraźni bohatera, doświadczającego omamów i wizji. Czytelnik momentami miewa problem z oddzieleniem tych dwóch światów, choć w miarę lektury staje się to coraz prostsze.

Dla mnie jednak najważniejsze było to, że jest to książka o Albanii.

Już jakiś czas temu odkryłam, że uwielbiam książki z tłem. Ono często wysuwa się u mnie na pierwszy plan – zamiast śledzić zawiłości fabuły, skupiam się na detalach.

Lubię książki z tłem dlatego, że zmuszają mnie do wysiłku. Dzięki nim stawiam sobie szereg pytań, a że niestety, zazwyczaj nie znajduję sama odpowiedzi, zaczynam myśleć, szperać, szukać.

W tym przypadku nie było trudno. Z coraz większym przerażeniem w miarę lektury odkrywałam, że czytam o czymś, o czym nie miałam dotąd pojęcia. Jak na dłoni zobaczyłam jak bardzo jako naród jesteśmy egocentryczni – Polska mesjaszem narodów, to my tak bardzo cierpieliśmy po wojnie jako naród zniewolony, to my jesteśmy męczennikami i bojownikami za wolność naszą i waszą; waszą, wy niewdzięcznicy! Nie ma tu miejsca na przyjęcie do wiadomości tego, że były – w Europie – kraje, w których było gorzej, niewyobrażenie gorzej.

źródło zdjęcia:Wikipedia

W lutym tego roku otwarto w Tiranie w Muzeum Narodowym pawilon z wystawą poświęconą zbrodniom reżimu komunistycznego w Albanii. Jak podało Polskie Radio, podczas otwarcia wystawy premier Albanii powiedział: „choć Europa miała w swojej historii wielu dyktatorów i dyktatur, zachowała w swej pamięci dwóch największych – Adolfa Hitlera i Envera Hodżę”.

Miał rację, a zarazem się mylił.

Miał rację, że był to jeden z największych europejskich dyktatorów, pewnie także dzięki temu, że rządził przez tak wiele lat - od zakończenia wojny, aż do śmierci w roku 1985. Przez tyle lat jego zbrodnie zdołały osiągnąć olbrzymią skalę.

Mylił się, twierdząc że Europa zachowała ich obu w swojej pamięci.

Warto przeczytać tę książkę, by odświeżyć naszą, tak wybiórczą, pamięć. Nie trzeba się obawiać – nie ma w niej epatowania śmiercią, krwią; wszystko rozgrywa się tak po prostu, ot, tak jak toczy się życie. Zdarza się przecież, że ludzie znikają. Zdarza się, że wypowiesz słowa, których nie powinieneś powiedzieć w takim towarzystwie, więc będziesz musiał ponieść za to surową karę. Zdarza się, że musisz wstawać dzień w dzień o drugiej w nocy po to, by ustawić się w kolejce po mleko dla dziecka. Tak po prostu jest i nie ma się co dziwić. Autor nie oczekuje zresztą od nas użalania się nad nim, on po prostu opowiada swoją historię.

Historię, która zaczyna się w roku 1944 (będącym też rokiem urodzin autora książki), a kończy na przełomie tysiącleci, w latach 1999/2000. W innej już Albanii. Podobnej do Polski sprzed 15-20 lat. Podobnej także w kompleksach jej mieszkańców, czujących się Europejczykami drugiej kategorii.

Łączy nas zresztą coś jeszcze: i w Polsce, i w Albanii po ulicach jeździły żuki. Opisując jedno ze swoich mieszkań, Krist mówi, że na ulicy przy której mieszkał „panował niewielki ruch, rzadko jeździły po niej samochody osobowe i niewielkie dostawcze, zwykle były to żuki – polskiej produkcji.” 

Ciekawe, czy u nich jeżdżą nadal, bo u nas wciąż się przecież jeszcze to zdarza.

Fatos Kongoli "Psia skóra", Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2007.