E. Niziurski "Awantura w Niekłaju", czyli sto lat dla Autora!

Kiedy byłam dzieckiem, nie dostrzegałam wagi problemu pt. „co zrobić z dzieckiem w wakacje?”

Częściowo pewnie było to spowodowane tym, że w pogotowiu byli niepracująca wtedy mama oraz niemal komplet dziadków. Po części jednak wynikało to z oczywistej oczywistości faktu, że wakacje to czas, gdy jeździ się na zakładowe kolonie. Mała czy duża miejscowość, nieważne, każda miała bowiem swój co najmniej jeden flagowy zakład pracy, który nie tylko zatrudniał większość okolicznej populacji, ale i troszczył się o ich wakacje. Rodzinnie można było więc niemal za darmochę pojechać „do ośrodka”, zaś młodszych wysłać na kolonie, gdzie przez co najmniej dwa tygodnie starano się ich czymkolwiek zająć (im jestem starsza, tym bardziej myślę, że kolonie służyły głównie kojarzeniu w pary pań i panów wychowawców, ale chwilowo pominę ten wątek, bowiem nie pasuje do dalszego ciągu).

Teraz? Cóż teraz. Tak zwany „socjal” w zakładach pracy ogranicza się zazwyczaj do finansowania przedświątecznych bonów towarowych, ewentualnie dorzucenia paru stówek do ciężkiej kasy wydanej samodzielnie przez rodziców na ambitne formy wypoczynku ich dobrze rokujących potomków. Kogo stać, tego stać, reszta musi sobie radzić sama.

Sami radzili sobie też mieszkańcy Niekłaja, zatrudnieni niemal bez wyjątku w lokalnych Zakładach Metalowych. Wprawdzie dysponowali przydziałem na zakładowe kolonie dla dziatwy, jednak dopiero w ostatnim sierpniowym turnusie. Do tego czasu wiele zaś mogło się zdarzyć. I zdarzyło, zaiste.

Sięgnęłam po „Awanturę w Niekłaju” na fali nostalgii wywołanej przez Zacofanego w Lekturze. Dodatkowym bodźcem był fakt, że koniecznie chciałam zdążyć z lekturą i postem na dzień dzisiejszy – dzień 88 urodzin autora książki, pana Edmunda Niziurskiego.

Powiem szczerze, bałam się. Że to ramotka i jedynie jazda na sentymentach.

Okazało się, że owszem, ramotka (ach, te realia!), jazda na sentymentach jak najbardziej, ale mimo to naprawdę wciągnęłam się w akcję, zarywając kolejną noc, a dodatkowo znalazłam fragment, za który będę kochać pana Edmunda po kres mych dni.

„Pszenica, pszczoła, kształt, Kszyk!” – oto bojowe zawołanie Piratów, jednej z trzech grup młodzieży grasujących po Ogrodzie – zapuszczonej części miasta, gdzie obdarzeni bujniejszą wyobraźnią i bardziej romantyczni (jak członkinie dziewczęcej grupy Jaszczurek pod przywództwem Anki) mogli spotkać niedźwiedzia Tłuściocha, rysia Bazylego i borsuka Ciapę; żądni przygód i mocnych wrażeń Koloniści wyruszali na poszukiwania pełnych skarbów skrzyń Szwajsa, zaś zwykłe łobuzy znajdowały po prostu znakomite preteksty do bójki (teraz nazwalibyśmy to „ustawką”, zagrożoną karą pozbawienia wolności do lat…, ale wtedy groziło za to co najwyżej zesłanie do Zakładu Specjalnego dla „trudnej młodzieży”).

W powieści przeplatają się wątki i bohaterowie, przez jakiś czas nie wiadomo wręcz, na którym z nich skupić uwagę. Na początku autor kusi nawet potencjalnym motywem miłosnym, po czym – uznając najwyraźniej, że zwabił wystarczająco dużo czytelniczek – ukręca mu łeb. Chętni mogą natomiast poznać szczegóły budowy silnika tłokowego oraz – uwaga, sensacja! – beztłokowego; wielbiciele kryminałów z radością podchwycą trop sprawcy tajemniczej kradzieży zwykłej sztabki stopu łożyskowego z wzorcowni niekłajskich Zakładów, zaś pasjonaci powieści sensacyjnych z radością przyjmą pojawienie się mnóstwa granatów, pocisków przeciwlotniczych oraz min przeciwczołgowych, które razem wzięte mogą posłużyć do przeniesienia w inny wymiar niejednej niewinnej młodzieńczej duszyczki.

Autor dotyka ponadto problemu wykluczenia jednostki z grupy rówieśników (Światek Dauer), miłości dzieci do rodziców (aspirujący do roli herszta Kolonistów Michał tuli się niczym dziecko do podejrzewanego o kradzież ojca i gotów jest do daleko idących poświęceń, byle tylko oczyścić jego dobre imię), a wreszcie potrzeby istnienia Tajemnicy w życiu każdego młodego człowieka.

Jego bohaterowie nie są aniołami, jednak starają się (nawet zesłany do Zakładu Specjalnego Stefan) postępować sprawiedliwie i zawsze dotrzymywać słowa.

Niektórzy z nich mają też osobowościowe wzorce, do których – choćby przez wzgląd na osobę Autora i chęć uczczenia jego jubileuszu – powinniśmy dążyć:

„Nie ulega wątpliwości, że doktor Otrębus jest człowiekiem jutra. (…) Wszystko, co robi jest nowoczesne i zaplanowane, pożyteczne, zdrowe i uzasadnione naukowo. (…) Teraz otwiera okno, robi parę przysiadów z jednoczesnym wyrzuceniem ramion, by przewietrzyć płuca, z kolei sześć razy rozciąga sprężyny treningowe dla wzmocnienia mięśni, następnie dokonuje wpisu notatek do dziennika, gdyż od lat skrupulatnie prowadzi dziennik, potem jeszcze kilka razy staje na rękach pod ścianą, wreszcie nakręca zegarek, kładzie się do łóżka zdrowy i pełny tężyzny i w równe pięć minut potem usypia. Już taki jest dokładny.”

Ponieważ wczoraj dokładnie zastosowałam się do wszystkich tych zaleceń, dziś – pełna tężyzny – mam jeszcze siły, by zacytować najpiękniejszy, moim zdaniem, fragment książki. Fragment, w którym zamieszkujący najbardziej boczną z uliczek Niekłaja emeryci, zachłannie rzucili się na wózek, zwiastujący ich zdaniem możliwość sprzedaży złomu i rupieci.

„- Tak, bo widzicie… ten łobuz Gabryś od dawna już nie zagląda na naszą ulicę – wyjaśnił emeryt w czapce kolejarskiej.

- Nie podobają mu się nasze odpadki i surowce wtórne – dodał ponuro emeryt z brodą.

- Za mało pijemy wódki. (…)

- I nie wyrzucamy starych garnków, ale je lutujemy.

- I nie niszczymy ubrań, ani butów.

- I za mało czytamy gazet.

- Ale dzisiaj chcielibyśmy wam coś sprzedać.

- Uzbierało się trochę rzeczy.

- Mamy stare podkowy – westchnął emeryt z brodą – zbieraliśmy je na szczęście, ale teraz oddamy je na złom.

- Mamy stare garnki i rondle – westchnęła jakaś zasuszona emerytka – chcieliśmy je schować na pamiątkę…bardzo trudno rozstać się z garnkami i rondlami, z których jadło się przez całe życie…ale teraz sprzedamy je na złom.(…)

- Mamy czarne meloniki.

- I wielkie stare kapelusze z pękami sztucznych kwiatów.

- I kwity…Mamy dużo starych kwitów i podań.

- I stare gramofony z wielką tubą, którym popękały sprężyny.

- Myśleliśmy, że dokupimy do nich kiedyś nowe sprężyny.

- Ale już nie robią sprężyn do starych gramofonów z wielką tubą.

- Sprzedamy wam także żelazne piecyki.

- I przepalone ruszty.

- Do zimy jeszcze daleko.

- A my jesteśmy już starzy.

- I chorzy.

- Może nie będą nam już potrzebne w zimie piecyki.”

„Ty myślisz, że ja się wściekam z powodu emerytów? – uśmiechnął się smutno Zenon. – To biedni, starzy ludzie. (…)

- Są tacy starzy i słabi.

- i nie mają pieniędzy.

- I nie mają nawet gdzie wyjechać, tak jak Bosman – powiedział Światek. – Oni chcieliby też wyjechać, prawda, Zenon? – zapytał.

Zenon zapatrzył się ponuro w ziemię.

- Tak – odparł pomału – ale nie ma już tego kraju, gdzie chcieliby wyjechać.”

źródło zdjęcia

Panie Edmundzie! Wszystkiego najlepszego! Niech marzenie o tym kraju nigdy w Panu nie zgaśnie!

A podkowy proszę trzymać. Na szczęście!

Edmund Nizurski „Awantura w Niekłaju”. ilustracje Zbigniew Rychlicki. Wydawnictwo „Śląsk”, Katowice 1983.