E.E.Schmitt "Małe zbrodnie małżeńskie" kontra "Seks dla opornych", czyli że o osłach lepiej pisać na wesoło

Kryzys małżeński to temat samograj, niezależnie od tego czy jest się autorem poważnych książek, popularnych poradników, czy redaktorem w plotkarskim serwisie.

Każde małżeństwo dopada on bowiem prędzej czy później, przy czym rzadko daje się przegnać raz na zawsze.

Dlatego chętnie lubimy poczytać o tym, że po pierwsze nie tylko my, a po drugie, że inni mają jeszcze gorzej. Chyba że akurat nie, ale to temat na całkiem inny post (o tym, że co najmniej połowa świata udaje).

Eric-Emmanuel Schmitt lubi celować w samograje.

Do tego jest mistrzem chwytających za serce fraz, takich co to koniecznie trzeba zapisać piórem na czerpanym papierze i powiesić nad łóżkiem.

Czytając biblioteczny egzemplarz „Małych zbrodni małżeńskich” znacznie większą radość niż z samej lektury czerpałam więc ze stąpania po śladach osoby, która przede mną czytała ten dramat (z racji objętości, ale nie tylko z jej powodu, godny raczej miana dramaciku). Osoba ta skrupulatnie oznaczyła bowiem ołówkiem cytaty, które szczególnie zapadły w jej serce, niektóre opatrując dodatkowo wykrzyknikami.

„Jeżeli mnie kochasz, przyjmiesz mnie oszpeconego, kalekiego, starego, chorego, pod warunkiem jednak, że będę sobą. Jeżeli mnie kochasz, pragniesz m n i e, a nie tylko mojego odbicia. Jeżeli mnie kochasz…”, wyznaje na trzynastej stronie jeden z dwojga bohaterów, czyli Gilles (mąż), a ja czytając te (starannie podkreślone i opatrzone jednym wykrzyknikiem) słowa, wyraźnie dostrzegałam w linii ołówka ślady drżenia rąk.

I przypomniało mi się, jak to było, gdy miałam osiemnaście lat i śmiertelnie kochałam się w pewnym koledze, i w pożyczanej mu właśnie książce dyskretnie zaznaczałam co bardziej romantyczne fragmenty, marząc o tym, że oto właśnie w ten sposób zrodzi się porozumienie naszych dusz.

Mój Boże, jakaż byłam wtedy głupia i nic nie wiedziałam o życiu i małżeństwie!

Jednak gdy czytam (wzięte w ramkę, dwa wykrzykniki) słowa Lisy (żona): „Nie kłamię, Gilles. Jesteś taki, jak opisuję. Mężczyzną. Mężczyzną, który mi odpowiada. Mężczyzną, którego kobiecie czasem udaje się spotkać.”, trochę zazdroszczę temu komuś, że jeszcze umie zachwycić się takim – było, nie było – romantycznym pustosłowiem.

Pomysł Schmitta na sztukę (kameralną jednoaktówkę, do tego niskobudżetową, gdyż potrzeba zatrudnić jedynie dwoje aktorów, niespecjalnie troszcząc się o dekoracje – wystarczą jakieś schody, lampa, fotel) początkowo wydaje się przedni. Czyż bowiem można wyobrazić sobie lepszy prezent dla związku z piętnastoletnim stażem niż amnezja jednego z małżonków? To wszak szansa na wyrwanie się z rutyny i nudy, ale też i niepowtarzalna możliwość, by ułożyć sobie partnera według swoich potrzeb, wyrugowując z niego wszystkie lub przynajmniej większość irytujących nas cech.

„Uwielbiasz chodzić po sklepach, co rzadko zdarza się mężczyznom, wytrzymujesz godzinę w sklepie z damskimi butami – co zasługuje na dyplom. Masz zawsze wyrobione zdanie na temat mierzonych przeze mnie ubrań, zdanie estety, nie macho, który ubiera żonę swoimi pieniędzmi. Umawiamy się czasem w herbaciarniach.” – opowiada mężowi Lisa, a nam wydaje się, że oto dąży do spełnienia najpiękniejszego ze swych snów.

Potem jednak następuje kilka zwrotów akcji, po których zdarzenia zmierzają w inną stronę niż początkowo sądziliśmy, że będą zmierzać. Niezmienna pozostaje tylko skłonność autora do stosowania tanich chwytów z użyciem wielkich słów.

Mam wrażenie, że gdyby Eric-Emmanuel spotkał się z projektującą okładkę polskiego wydania jego sztuki Dominiką Zaleską (rewelacyjne piktogramy!), mógłby dowiedzieć się od niej między innymi tego, że własne mądrości dotyczące nawet najpoważniejszych tematów warto czasem złagodzić, puszczając we właściwym momencie oko. Owszem, Schmitt chwilami prowadzi dialog między bohaterami w taki sposób, że wydaje się iż chodziło mu o dowcip. Aby się tego domyśleć, trzeba jednak najpierw wygrzebać się spod stosu skrzydlatych słów, a to naprawdę wyczerpujące.

"Seks dla opornych" na teatralnej scenie
źródło zdjęcia

Dlatego, jeśli miałabym wybierać spośród licznych już sztuk teatralnych o okołomałżeńskiej tematyce, zamiast na Schmitta zdecydowanie wskazałabym na „Seks dla opornych” Kanadyjki Michel Riml.

Riml nie aspiruje, zdaje się, do roli literackiego guru i przewodniczki duchowej,  a stawia na zwykłą rozrywkę. Jej bohaterowie to – tak samo jak u Schmitta - małżeńska para, tym razem z dwudziestopięcioletnim stażem, podejmująca weekendową próbę rozgrzania dość dawno już przygasłej namiętności. Nikt na nikim nie popełnia tu zbrodni, część rozmów bohaterów krąży po prostu wokół seksu, także w jego poradnikowym wydaniu, złotych myśli pada znacznie mniej, a jednak – wśród chichotów, czy nawet momentami rechotów – dużo łatwiej niż w przypadku sztuki Schmitta zobaczyć odbicie własnych problemów i rozterek. Co więcej, ich wykoślawienie w krzywym zwierciadle dużo skuteczniej niż przepuszczenie przez podniosłe wyznania pozwala dostrzec własną głupotę.

Bo do większości, choć oczywiście nie do wszystkich, kryzysów małżeńskich niewątpliwie nie doszłoby, gdybyśmy nie zachowywali się czasem jak głupie osły.

Eric-Emmanuel Schmitt „Małe zbrodnie małżeńskie”, przełożyła Barbara Grzegorzewska, Wydawnictwo Znak, Kraków 2007.

Michele Riml „Seks dla opornych”, przekład Hanna Szczerkowska. Teatr Współczesny w Szczecinie, reżyseria i opracowanie muzyczne Justyna Celeda, scenografia Grzegorz Małecki, występują Beata Zygarlicka i Konrad Pawicki.