M. Żylińska "Neurodydaktyka", czyli kompendium wiedzy dla światłych nauczycieli i rodziców

„Nauczyciele nie są leniwi,

uczniowie nie są głupi,

w systemy edukacji inwestuje się wciąż więcej środków,

a jednak wszyscy czujemy, że coś jest nie tak…”

To słowa Manfreda Spitzera, niemieckiego psychiatry, który zyskał popularność w Niemczech, a ostatnio także i w Polsce dzięki swoim książkom („Jak uczy się mózg”, „Cyfrowa demencja”), które usytuowałabym na pograniczu neurobiologii, psychologii i pedagogiki.

Manfred Spitzer to – w mojej ocenie - guru Marzeny Żylińskiej, torunianki, odkrytej ostatnio przez niektóre polskie media (za co im chwała).

Pani Marzena na co dzień pracuje w Nauczycielskim Kolegium Języków Obcych w Toruniu, ale z wykształcenia jest literaturoznawczynią (i już za to ją lubimy!), z chęci znalezienia odpowiedzi na kilka nurtujących ją swego czasu pytań – metodykiem, zaś z samej siebie – pasjonatką, próbującą zmienić polską szkołę.

Gdyby nie to, że któregoś październikowego popołudnia jechałam samochodem do lekarza, być może nie dowiedziałabym się o jej istnieniu.

Na szczęście jednak jechałam (czasem nie jest źle trochę pochorować) i dzięki temu, zupełnie przypadkowo, wysłuchałam rozmowy przeprowadzonej w radiu Tok Fm przez Agatę Kowalską.

A potem już poszło. Z kopyta.

Książka Marzeny Żylińskiej „Neurodydaktyka. Nauczanie i uczenie się przyjazne mózgowi”, wydana przez Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu (podkreślam to nie bez powodu, gdyż gdzieniegdzie na rynku można trafić na inne wydanie tej książki, pełne błędów, wydrukowane i opublikowane bez zgody autorki), powinna być obowiązkową lekturą każdego nauczyciela oraz każdego rodzica dzieci w wieku szkolnym.

Nawet bowiem jeśli nie zgadzamy się z autorką, bądź mamy wątpliwości co do miarodajności przytaczanych przez nią danych (podobne zarzuty stawiane są także M. Spitzerowi), szereg stawianych przez nią pytań powinien co najmniej dać nam nieco do myślenia.

W czterech rozdziałach: „Neurobiologiczne podstawy uczenia się”, „Fascynujące neurony lustrzane”, „Cyfrowi tubylcy i cyfrowi imigranci” oraz „Szkoła przyjazna mózgowi, czyli poszukiwanie alternatywy dla edukacji transmisyjnej”, w przystępny sposób przekazuje nam wiedzę z zakresu neurobiologii, jaką zdobyto w ciągu ostatnich lat, przekładając ją na konkretne, istniejące u nas rozwiązania i instytucje dydaktyczne.

Zwłaszcza pierwszy rozdział imponuje głębokością podbudowy, rzetelnością (imponująca ilość przytoczonych źródeł!) oraz przystępnością przekazu. Mimo operowania szeregiem ściśle naukowych pojęć (że przywołam chociażby neuroprzekaźniki, synapsy, neurony lustrzane) język książki nie jest hermetyczny. Przy odrobinie wysiłku (nie będę udawała, że jest to łatwa lektura) każdy średnio rozgarnięty czytelnik pojmie w czym rzecz.

A rzecz w tym, że nie jest dobrze.

Że nasze mózgi – które są stworzone do uczenia się i mają w związku z tym wbudowane pomocne uczeniu naturalne mechanizmy – w tradycyjnej polskiej szkole, zbudowanej na solidnym, dziewiętnastowiecznym pruskim wzorze, są poddawane działaniom, które powodują, że zabijana jest ciekawość poznawcza, a co za tym idzie – motywacja do nauki.

Że współczesna szkoła próbuje ułatwiać uczenie (patrz zeszyty ćwiczeń, pełne zadań typu: „połącz liniami”, „wpisz w okienka”), co kieruje ucznia prosto w przepaść. Efektywne uczenie związane jest bowiem ze stawianiem pytań przez samego ucznia i wspólnym – przy aktywnym jego udziale – znajdowaniu na nie odpowiedzi (dzięki temu tworzą się bowiem w mózgu „ślady”, a po pewnym czasie i trwałe połączenia, czyli ugruntowana wiedza), nie zaś ze stawianiem ucznia w roli biernego słuchacza („słuchaj Jasiu jak pan naucza i nie zadawaj głupich pytań”).

Że ciągle bardzo wielu uczniów boi się szkoły i nie wierzy we własne możliwości, tymczasem aby odnieść sukces, trzeba najpierw być z siebie zadowolonym, wierzyć w siebie oraz – co równie ważne – mieć dobre relacje z pedagogiem.

Autorka wydaje się nie mieć złudzeń co do tego, że polska szkoła w jej obecnym, testocentrycznym kształcie jest zła. Szereg jej postulatów jest też nie do ziszczenia w świecie, w którym pierwszoplanową rzeczą jest zrealizowanie z góry narzuconego programu nauczania, identycznego dla wszystkich uczniów w klasie i nieuwzględniającego tego, że nie wyszli oni spod jednej sztancy (jak mówi sama autorka: rok urodzenia to nie data produkcji). Książka nie została jednak napisana po to, aby kogokolwiek frustrować, ale po to, by dać impuls do działania. Do sprzeciwu. Do powiedzenia głośno tego, co się myśli. Do zmiany.

Mam to szczęście, że poznałam panią Marzenę. Że miałam możliwość najpierw pisemnie wymienić z nią parę myśli i spostrzeżeń, a później także spotkać się z nią osobiście. Dzięki temu tym bardziej wierzę w to, co robi i o czym pisze.

Mam też nadzieję, że będzie nas coraz więcej i że dzięki temu polska szkoła za kilka, choć prędzej kilkanaście, a nawet kilkadziesiąt lat, będzie wyglądała zupełnie inaczej niż dzisiaj.

Na zakończenie jeszcze parę konkretów.

Pani Marzena Żylińska jest także autorką bloga „Neurodydaktyka, czyli neurony w szkolnej ławce”. Wpisy nie są tam przez nią zamieszczane regularnie (czemu trudno się dziwić, zważywszy na aktywność autorki), jednak każdy z nich wart jest uwagi. Link tutaj.

W styczniu i lutym br. wydawnictwo Macmillan organizuje cykl szkoleń dla nauczycieli pod hasłem „Teach BIG”. Jedną z osób prowadzących te szkolenia jest właśnie pani Żylińska. Formalnie rzecz biorąc są one adresowane do nauczycieli języków obcych, uczących w gimnazjach, jednak praktycznie – co sprawdziłam na sobie – może wziąć w nich udział każdy, kto tylko wyrazi taką chęć. Szczegóły tutaj.

Gdyby ktoś chciał posłuchać audycji z udziałem pani Marzeny, w których – w ogólnym zarysie – przedstawia ona wszystkie najważniejsze myśli, które rozwija w swojej książce, linki tutaj (Tok fm) i tutaj (PR program 3).

Marzena Żylińska „Neurodydaktyka. Nauczanie i uczenie się przyjazne mózgowi”. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2013.