A.Mabanckou "Jutro skończę dwadzieścia lat", czyli dawno temu, nie tylko w Afryce

Kiedy miałam mniej więcej dziesięć lat, jak każde dziecko snułam wizje dotyczące mnie w przyszłości. Cezury nie stanowił jednak wiek dwudziestu czy osiemnastu lat, ale rok 2000.

Miałam być już wtedy zupełnie i bardzo dorosła.

Kiedy miałam dziesięć, a pewnie nawet i mniej lat, strzygłam uszami na prawo i lewo, usiłując jak najlepiej rozeznać się w wielkim i mało jeszcze mi znanym świecie. Do dziś pamiętam, jak podczas jakiejś imprezy rodzinnej wlazłam z płaczem pod stół biesiadny, gdzie chlipałam w czyjąś nogawkę, przeżywając zasłyszaną właśnie w telewizji informację o wyścigu zbrojeń.

źródło zdjęcia

Bardzo dobrze pamiętam też dzień, w którym katastrofie uległ wahadłowiec „Challenger”; film z jego krótkiej podróży śnił mi się przez szereg kolejnych nocy.

Pierwszy (a potem i drugi) etap reformy gospodarczej, Ronald Reagan i nasz kochany przywódca Leonid Breżniew (ileż to łez wylałam podczas telewizyjnej transmisji z jego pogrzebu!) – oto ówcześni bohaterowie mojej wyobraźni.

źródło zdjęcia

Kiedy miałam mniej więcej dziesięć lat, wydawałam się sobie niezwykle mądra i od wszystkich oczekiwałam tego samego. Bulwersowałam się okropnie, słysząc doniesienia o tym, że oto ten i ów, mieszkaniec takich na przykład Stanów Zjednoczonych (wiadomo, imperialiści!), nie wie, gdzie leży Polska. No doprawdy, jak można tego nie wiedzieć! – mamrotałam pod nosem, przyłączając się natychmiast całym sercem do bojkotu olimpiady w Los Angeles i głaszcząc przed zaśnięciem wiszącą przy moim łóżku makatkę z misiem Miszką, maskotką olimpiady w Moskwie.

Bohater powieści Alaina Mabanckou, Michel, ma mniej więcej dziesięć lat, gumowe ucho i bardzo sprecyzowaną wizję tego, co się wydarzy, gdy będzie miał dwadzieścia lat. 

Mieszka w Kongu, w roku 1979, i z całą pewnością nie wie, gdzie leży Polska. Wie za to sporo o Francji, jej kulturze i politykach, a jeszcze więcej o szachu Iranu i Idim Aminie Dadzie. Jego tok myślenia dla dorosłego czytelnika może być szokujący, ale tylko do momentu, w którym nie przypomni sobie, jak to było, gdy sam miał dziesięć lat.

Opowiadając o szkole i najlepszym uczniu w swojej klasie, Michel na jednym wydechu mówi, że „Kiedy nauczyciel zadaje pytanie, Adriano ma już gotową odpowiedź, jakby śnił o niej całą noc, dokładnie jak zbrodniarz Idi Amin Dada, któremu się przyśniło, co zrobi z Azjatami.”

Poglądy na politykę ma niezwykle sprecyzowane i niewątpliwie dziwnym tylko trafem podobne do poglądów najważniejszej osoby w jego rodzinie, bogatego wujka René.

„Nasz prezydent wszystko zrozumiał i dlatego sam postanowił zostać premierem, ministrem obrony i przewodniczącym Kongijskiej Partii Pracy. Jeśli postanowił zostać też przewodniczącym KPP, to dlatego że, jak powtarza wujek René, by zostać prezydentem republiki, trzeba być najpierw szefem KPP, to dziecinnie proste. To właśnie KPP wybiera prezydenta, bo my nie zamierzamy tracić czasu na wybory jak ludzie w Europie, gdzie się każe nawet ludowi wybierać, kto będzie prezydentem republiki. I to ma być poważne podejście do sprawy, hę? Nie będziemy przecież kazali ludziom wybierać prezydenta! A co się stanie, jeśli się pomylą, hę? Kraj mógłby upaść. A członkowie KPP nigdy się nie pomylili. Więc to normalne, że oni wybierają nam prezydenta republiki.”

Jest przy tym wrażliwy i ambitny. Kocha zarówno swoich rodziców (a ma nie jedną, lecz dwie matki – dwie żony mężczyzny, którego uważa za ojca, lecz który nie jest nim w rzeczywistości), jak i siostrę najlepszego przyjaciela, Karolinę, z którą będzie miał dwójkę dzieci, czerwony samochód oraz białego psa. Chciałby być dobrym uczniem i przeczytać kiedyś wszystkie książki Marcela Pagnola. Chciałby znaleźć klucz do brzucha swojej mamy Pauliny, dzięki któremu będzie mogła urodzić kolejne dziecko. Choć zdarza mu się chodzić boso, a jego matka zarabia na życie sprzedając najpierw orzeszki ziemne na lokalnym targu, a potem wożąc do stolicy kraju kiście bananów prosto z buszu, w zasadzie nie ma większych pragnień materialnych. Ważniejsze jest co innego.

„Chcę robić w życiu wszystko. Chcę być aktorem filmowym, żeby całować hinduskie aktorki, chcę być prezydentem republiki, żeby wygłaszać długie przemówienia na Stadionie Rewolucji i napisać książkę o mojej odważnej walce z wrogami narodu, chcę być taksówkarzem, żeby nie chodzić w południe po rozpalonym asfalcie, chcę być dyrektorem portu morskiego w Pointe-Noire, żeby za darmo brać rzeczy przysłane z Europy, chcę być weterynarzem, tylko nie rolnikiem, z powodu wuja René, który chce ze mnie zrobić rolnika. Chciałbym też pisać wiersze dla Karoliny. Mówię jej to, ona się uśmiecha, przypomina mi, że życie jest za krótkie, żeby dało się  zrobić wszystko. Trzeba robić tylko niektóre rzeczy, ale robić je dobrze.”

To piękna i pogodna książka.

Pozwala przypomnieć sobie dawno już minione czasy i marzenia. Europejczykom może jednak niekiedy dawać niezłego kopa w tyłek. Tak bardzo jesteśmy przyzwyczajeni do naszego punktu widzenia, że odwrócenie perspektywy, choć od dawna oczywiste, momentami mocno zaskakuje.

„Najinteligentniejszy uczeń w naszej klasie nazywa się Adriano i pochodzi z Angoli. Ma bardzo jasną skórę, bo kiedyś w jego rodzinie kobiety miewały dzieci z Portugalczykami. Dlatego już mu nie dokuczamy z powodu koloru skóry, bo to nie jego wina, tylko Portugalczyków, że nie jest tak samo czarny jak my.”

I tylko teraz tak bardzo mi żal, że już dawno skończyłam dwadzieścia lat.

Za możliwość przeniesienia się do Konga bardzo serdecznie dziękuję Bazylowi!

Alain Mabanckou „Jutro skończę dwadzieścia lat”, przełożył Jacek Giszczak. Wydawnictwo Karakter, Kraków 2012.