Czy dziś w przewodzie sądowym coś się odbija, czyli jak leczyć tę zgagę

W wydanej w roku 1926 książce Eugeniusza Śmiarowskiego „Mowy obrończe”, zawierającej wybór autentycznych, wygłoszonych na salach rozpraw w latach dwudziestych minionego wieku, mów obrońców – adwokatów, w przedmowie autor napisał tak:

źródło zdjęcia: allegro

  

„W sali sądowej odbija się zawsze życie epoki, z jego zagadnieniami, z jego konfliktami, z jego obliczem społecznem i moralnem; odbija się w przewodzie sądowym, w wyrokach, wreszcie w przemówieniach stron, czy to oskarżycieli czy obrońców. Trybuna sądowa ma jeszcze to do siebie, że pozwala ujmować zagadnienia stawiane przez życie w oderwaniu od ich charakteru aktualnego, nie pod kątem nastrojów doraźnych i namiętności przejściowych, a pod kątem nieprzemijających prawd, które winne kierować życiem publicznem. Stwierdzanie i utrwalanie tych prawd jest przedewszystkiem zadaniem sądów, których wyroki, poza rozstrzygnięciem zagadnień jednostkowych, winny zawierać zawsze wskazania zasadnicze, mogące stać się czynnikiem wychowawczym dla społeczeństwa. Obrońca jest szczęśliwy, jeżeli mu jest dane być czasem współuczestnikiem, czasem inicjatorem tej twórczej pracy sądu.”

W kwietniu 1971 roku w magazynie „Ty i ja” opublikowano bardzo długi (mierząc dzisiejszą miarą) zapis rozmowy Aleksandra Ziemnego z adwokatem Tadeuszem de Virion, zaliczanym do tuzów ówczesnej warszawskiej palestry.

De Virion mówił wówczas:

„(…) światło pada na fakty z rozmaitych stron. I co ważniejsze, zawsze, w życiu każdego, najgorszego bodaj potępieńca istnieje dodatkowa warstwa realiów (schowanych najczęściej pod grubą pokrywą), które choć nie tłumaczą wyrządzonego przezeń zła, zmniejszyć mogą ciężar jego winy. Ukazanie tej dodatkowej warstwy oraz znalezienie pewnego szczególnego kąta spojrzenia na osobę podsądnego – jest właśnie chwalebnym zadaniem adwokata. Dlatego jasny, nie pozostawiający wątpliwości materiał dowodowy nie musi bynajmniej niweczyć przekonania obrońcy o potrzebie obrony. Na odwrót, pobudza i daje pole jego ambicji zawodowej.

(…) Niektórzy myślą, że my, adwokaci, specjalizujemy się w przebijaniu jednego paragrafu drugim, tak jak dziesiątkę przebija się waletem. Nieważne, że to krzywdzące; jest to w zasadzie nieprawda. Czy wierzy pan w to, że obrona stara się za wszelką cenę oczyścić człowieka z wszelkich plam, aby wyszedł on z sądu, niby z pralni chemicznej? (…) Dzisiejszy adwokat musi nieraz przeciwstawiać się amatorskiej linii obrony, jaką obmyślił sobie jego klient. Dla przykładu – kiedy defraudant przybiera pozę człowieka czynu, omal że bohatera świata interesów. Co się tyczy złodziei przy biurkach, to sceny skruchy z ich strony rzadko ogląda się na sali sądowej. Oszustwo kompromituje człowieka tylko formalnie, jest on spalony dla jednego, drugiego, piątego biura kadr. Ale w oczach własnych, rodziny i towarzystwa uchodzi za faceta łebskiego, co dzień nowa idea! Potknął się i wpadł w dołek, na drugi raz będzie wiedział jak go omijać.

Bardzo trudna (...) jest obrona takich ludzi. A przecież konieczna! Najpierw jednak trzeba z mozołem oczyszczać przedpole, wbijać w świadomość oskarżonego, że brak poczucia infamii obraca się przeciwko niemu samemu. Trzeba pokazać go w świetle innym, niżby sobie tego życzył. (…) Bronimy ich bez upodobania, zapewne, ale z przekonaniem. Nie ma tu sprzeczności. Chodzi o utrzymanie związku podsądnego ze społeczeństwem, o uniknięcie przedwczesnego skreślenia go lub zawieszenia w normalnych prawach obywatelskich. Od precyzji wyroku zależy więcej niż zwykło się przypuszczać; dobry adwokat wie o tym i dlatego chce mieć pełne uczestnictwo w rozważnej pracy ustawiania i przemieszczania ciężarków na szalach sprawiedliwości.”

Od szeregu już lat przez moje ręce przechodzą młodzi adepci kilku różnych zawodów prawniczych - przyszli adwokaci, sędziowie, radcowie prawni, prokuratorzy. Tylko niektórzy łączą swoją przyszłą pracę z etosem i etyką, część chce po prostu zarabiać. Najlepiej dobrze, najlepiej jak najszybciej. Często wzorują się na swoich patronach, czasem podpatrują, co najlepiej sprzedaje się w mediach. Niektórzy nie mają żadnych zainteresowań, pasji. Nie czytają, mają braki w podstawowej wiedzy ogólnej, nie widzą przy tym potrzeby ich nadrobienia – uważają to za niepotrzebną stratę czasu. Nie mają oporów moralnych, bez trudu przychodzi im zacieranie granic pomiędzy tym co dobre, a tym co złe.

Jakżeż zarówno oni, jak i część z tych, którzy już wykonują wszystkie wyżej wymienione zawody, różnią się od tych, o których pisał Ziemny: „Połączenie różnych zamiłowań, oplatających pasję główną, osobistą i zawodową – nie było wśród wybitnych adwokatów rzadkością. Prawnik Śmiarowski był z wykształcenia również filozofem, oprócz tego uprawiał z powodzeniem literaturę i pianistykę. (…) Uważali swój zawód za sztukę, otwartą dla opinii publicznej; co ambitniejsi dopracowywali się własnych użytkowych poglądów socjalnych, ba, historiozofii; z osobistego wyboru i upodobania bywali sądowymi dramatis personae.”

Praktykujący pół wieku po Śmiarowskim de Virion mówił tak:

„rzecz w tym, żeby do społeczeństwa, do ludzi sprawujących władzę docierały możliwie szerokim nurtem sprawy dziejące się w sądzie i wokół sądu. Z oczywistym pożytkiem dla wielu działań publicznych. Obserwacja pracy sądu pozwala na wczesne rozpoznanie nie tylko skrzywień, anomalii, ale i normalnych zwrotów świadomości zbiorowej. Nie chcemy, nie możemy jako adwokaci pełnić wyłącznie funkcji służbowo-pragmatycznych; jeżeli mówię, że jest to zawód otwarty na społeczeństwo, to myślę o przekazie żywych, konkretnych treści i z góry wykluczam hałaśliwość.”

Szkoda, że po ponad czterdziestu latach od wypowiedzenia tych słów, ciągle za mało osób je usłyszało.

Eugeniusz Śmiarowski „Mowy obrończe (1920-1925)”. Wydano w cyklu „Biblioteka prawnicza i sądowa” M. Borkowski, Warszawa 1926. 

„Obrońca” z Tadeuszem de Virion rozmawia Aleksander Ziemny. „Ty i Ja” nr 4 (132), kwiecień 1971.