Czy każda książeczka to fajna wycieczka, czyli że dydaktyzm jednak nie zawsze szkodzi dzieciom

Jak co wytrwalsi czytelnicy tego bloga być może pamiętają, zdarzało mi się narzekać na rozbuchane zapędy dydaktyczne polskich autorów książeczek dla dzieci. Ustawiłam się wówczas w rzędzie tych, którzy uważali, że lektura powinna przede wszystkim sprawiać dzieciom radość, a tylko ewentualnie i mimochodem nauczać.

Dlatego też mam problem z dzisiejszym postem. Jak tu bowiem napisać to, co myślę, nie okazując się osobą, która zmienia poglądy jak rękawiczki, dopasowując się do okoliczności?

„Książeczka – wycieczka po miastach i miasteczkach”, napisana i zilustrowana przez Elizę Piotrowską, na pewno nie razi dydaktyzmem.

Wprawdzie ważnym jej elementem jest mapa Polski, pojawiająca się przy każdym kolejnym wierszyku (każdorazowo zaznaczona jest na niej miejscowość, której wierszyk dotyczy), to jednak nauczanie geografii nie wybija się na pierwszy plan.

Ponadto poszczególne, składające się na tytułową wycieczkę, wierszyki są krótkie i od rzeczy. Żaden z nich nie ma nawet cienia związku z miastem, którego dotyczy.

Jak sądzę, miały być zabawne i wpadające w ucho. Stąd użycie częstochowskich rymów i absurdalna treść.

Tak absurdalna, że aż – moim zdaniem – głupia.

Nie chodzi tu o to, że nie lubię prostych rymowanek o niczym.

Bo lubię.

Na przykład takie:

Zwłaszcza gdy są dobrze – moim zdaniem – zilustrowane.

Ale lubię i twórczość Małgorzaty Strzałkowskiej, i Kacpra Dudka, więc może jestem nieobiektywna.

Mam jednak w pamięci (a także w zasięgu ręki, na półce moich dzieci) wydaną jeszcze w peerelowskich czasach książeczkę napisaną przez Igora Sikiryckiego, a zilustrowaną przez Jerzego Flisaka: „49 podróży pana Jana”.

Książeczkę, która została napisana w celu bardzo dydaktycznym: zapoznania młodych czytelników z nowym podziałem administracyjnym Polski. Tytułowy pan Jan odbywa więc w niej jedną, za to czterdziestodziewięcioetapową podróż do wszystkich, wówczas nowych, miast wojewódzkich. Każdemu miastu poświęcono ledwie czterowiersz, nawiązując jednak każdorazowo do tego, co w owym czasie uważano za charakterystyczne dla danego regionu.

Niektóre nawiązania – głównie te dotyczące radości z postawionych w czynie społecznym fabryk i kombinatów – dla współczesnych dzieci są całkowicie niezrozumiałe. Ja pamiętam, jak z wypiekami na twarzy nagrywałam na kasetę magnetofonową z napisem „Stilon Gorzów” wybrane utwory z Listy Przebojów Programu III, jednak moje dzieci nie mają prawa wiedzieć, o co chodzi, gdy czytam, że pan Jan „dotrzymał słowa i do Gorzowa / po sztuczne włókna fiata skierował. / Kupił tam mocną żyłkę w „Stilonie”, / na którą w Warcie łowił okonie.”,

Na szczęście chociaż Warta nie zmieniła jak dotąd swojego biegu.

Szereg miast, mimo iż od czasu napisania książki straciły miano miast wojewódzkich, wracając do poziomu ledwie powiatowych, na szczęście zostało uwiecznionych jednak w wierszykach bardziej ponadczasowych. Możemy więc przeczytać na przykład, że pan Jan „stamtąd pojechał do Ostrołęki / i mając w uszach dźwięki piosenki, / zwiedził nad Narwią rozliczne wioski, / sławne z ludowej sztuki kurpiowskiej.”, albo iż „nazajutrz znalazł się w Białymstoku, / bo w Białowieży nie był od roku, / a jak doniosła miejscowa prasa, / w puszczy tej żubrów masa już hasa.”

I choć wydaje się, że różnica pomiędzy wierszykami Elizy Piotrowskiej i Igora Sikiryckiego jest niewielka, a brak dydaktyzmu przemawiałby za tymi autorstwa Piotrowskiej, to jednak, mimo wyraźnego peerelowskiego zadęcia, wygrywa - moim zdaniem - Sikirycki.

Widać to jasno, gdy zestawić wspólne dla obu książeczek wierszyki o Katowicach. 

Piotrowska opowiada, że „w Katowicach / krasnal biegał po ulicach / i nadkładał ciągle drogi, / bo miał bardzo krótkie nogi.”), podczas gdy Sikirycki wyjaśnia, iż pan Jan "stamtąd na chwilę wpadł do Katowic, / by niespodziankę sprawić stryjowi. / Stryj był hutnikiem, więc Jana skrótem / powiózł natychmiast na wielką hutę."

Wielkiej huty może i już w Katowicach nie ma, za to przynajmniej kiedyś była. W odróżnieniu od krasnala.

Kompletnie nie rozumiem też dlaczego na stronie autorki sugeruje się, że „Książeczka – wycieczka (…) jest przeznaczona dla dzieci od lat ośmiu (podobnie jest na stronie internetowej wydawnictwa Media Rodzina – książka trafiła tam do przedziału „wiek 6-9 lat”).

Czyżby poziom trudności podniosła konieczność lokalizowania miejscowości na mapie Polski? Czemu jednak w takim razie mój ośmiolatek po dwóch wierszykach odwrócił się na pięcie i znikł za rogiem, wcześniej patrząc na mnie z wyrzutem, zaś pięciolatek wytrwał wprawdzie do końca lektury, ale nie wyglądał na specjalnie zadowolonego?

Ciekawe również, czemu chociażby wydawnictwo Dwie Siostry nie uważa map za czegoś równie strasznego, uznając „Mapy” autorstwa małżeństwa Mizielińskich za odpowiednie dla dzieci już od trzeciego roku życia?

Niezależnie jednak od tego jak brzmi prawidłowa odpowiedź na wyżej postawione pytania, moim zamiarem było doprowadzenie co wytrwalszych czytelników do morału. A brzmi on tak:

Lepiej jest pisać z sensem niż bez niego.

A jeśli już ma być bez sensu, to musisz – autorze - postarać się trzy razy bardziej niż zwykle.

Eliza Piotrowska „Książeczka – wycieczka po miastach i miasteczkach”. Media Rodzina, Poznań 2007.

Małgorzata Strzałkowska „Wyliczanki z pustej szklanki”, zilustrował Kacper Dudek. Wydawnictwo Bajka, Warszawa 2012.

Igor Sikirycki „49 podróży pana Jana”, ilustrował Jerzy Flisak. Instytut Wydawniczy „Nasza Księgarnia”, Warszawa 1982.