L.Snicket "Seria niefortunnych zdarzeń", czyli jaka szkoda, że Snicket nie jest Polakiem!

Kiedy Starszy był młodszy, za żadne skarby świata nie chciał oglądać bajek ani czytać książek, w których komukolwiek umierali rodzice.

Pierwsza próba obejrzenia razem z nim (w wieku około pięciu lat) „Epoki lodowcowej” zakończyła się półgodzinnymi spazmami. Po dziesięciu minutach filmowej wersji „Księgi dżungli” trzeba było wzywać pogotowie. Po obejrzeniu zaś początku drugiej części „Madagaskaru” (z wątkiem zabrania małego lwa od jego rodziców) przez miesiąc musieliśmy intensywnie pracować, by na powrót postawić nasze dziecko w pionie psychicznym.

Od tamtej pory nosi etykietę: „wrażliwy”.

Niewątpliwie więc, gdybym tylko wiedziała o czym jest „Seria niefortunnych zdarzeń” Lemony’ego Snicketa, w życiu nie podsunęłabym jej Starszemu. Moją czujność uśpiła jednak koleżanka, która zaaplikowała ją swojemu (o dwa lata młodszemu od Starszego) synowi.

I bardzo dobrze, że tak się stało.

Być może o książkach Lemony’ego Snicketa napisano już bardzo dużo, w sprzedaży w Polsce jest już wszak jedenaste ich wydanie, ale dla mnie jest to absolutna nowość. Wywołująca pełen zachwyt. Tym większy, że przypadkiem okazała się być cudownym lekarstwem, dzięki któremu Starszy ostatecznie wyleczył się z nadwrażliwości.

Kiedy próbuję odszukać w pamięci jakąkolwiek podobną, współczesną książkę polskiego autora, przeznaczoną dla starszych dzieci lub młodszej młodzieży, napotykam na pustkę (albo prawie pustkę). Chcę wierzyć, że świadczy to wyłącznie o moim nieoczytaniu, dlatego zamieszczam poniżej parę istotnych cech, które odróżniają tę serię od innych. Może ktoś podrzuci choć kilka polskich odpowiedników?

A chodzi o książkę, która:

1. pozwala dzieciom przeżywać trudne uczucia. 

Smutek. Polskie dzieci rzadko mogą być smutne. Zazwyczaj szuka się dla nich pocieszenia, czasem też brnie się w cudowne tłumaczenia czy nadzwyczajne rozwiązania problemów.

Lemony Snicket od początku wali prosto między oczy:

„Jeśli szukacie opowieści ze szczęśliwym zakończeniem, poczytajcie sobie lepiej coś innego. Ta książka nie tylko nie kończy się szczęśliwie, ale nawet szczęśliwie się nie zaczyna, a w środku też nie układa się za wesoło. To dlatego, że niezbyt wiele szczęśliwych zdarzeń miało miejsce w życiu trójki młodych Baudelaire’ów. Wioletka, Klaus i Słoneczko byli dziećmi inteligentnymi, obdarzonymi wdziękiem, fantazją i przyjemnymi rysami twarzy, lecz mieli straszliwego pecha i wszystko, co ich spotykało, skażone było nieszczęściem, smutkiem i rozpaczą. Informuję was o tym z przykrością, ale taka jest prawda.”

Ponieważ cała seria liczy sobie trzynaście tomów, nie zdradzę chyba tajemnicy, gdy napiszę, że kluczem do całej historii jest pożar. Całkiem spory. Dość duży, by już w pierwszym rozdziale pierwszej części strawić dom wymienionej wyżej trójki rodzeństwa Baudelaire wraz z dwojgiem ich rodziców. Nietrudno sobie wyobrazić, że czternastoletnia Wioletka, dwunastoletni Klaus oraz będące w wieku bliżej niesprecyzowanym Słoneczko (dzidziuś, dziewczynka, „w dodatku bardzo mała jak na swój wiek – niewiele większa od kalosza”), postawieni nagle w takiej sytuacji, nie będą czuli się zbyt komfortowo. Gdy dorzucić do tego jeszcze testament ich rodziców, którzy pozostawili im spory majątek, możliwy jednak do rozdysponowania dopiero po dojściu Wioletki do pełnoletniości, oraz niecnego, legitymującego się tytułem hrabiowskim krewnego, dybiącego na tenże majątek, nietrudno się domyślić, że wzmiankowane w zamieszczonym wyżej cytacie nieszczęście, smutek i rozpacz będą głównymi uczuciami towarzyszącymi lekturze.

2. uczy, ale robi to w taki sposób, że nawet cierpiący na dydaktyczną alergię tego nie zauważą. 

„Od czasu śmierci rodziców większość przyjaciół młodych Baudelaire’ów jakoś się wykruszyła, co tutaj znaczy: „przestali dzwonić, pisać i wpadać z wizytą, przez co trójka dzieci czuła się bardzo osamotniona. Ani wy, ani ja, oczywiście, nie zrobilibyśmy czegoś takiego naszym dotkniętym żałobą przyjaciołom, ale smutna prawda polega na tym, że kiedy komuś umrze bliska osoba, znajomi często zaczynają tego kogoś unikać, chociaż akurat w takich chwilach obecność przyjaciół jest najbardziej potrzebna.”

Lemony Snicket odwala za nas, rodziców, co najmniej połowę czarnej i trudnej roboty. Mówi naszym dzieciom to, o czym często zapominamy im powiedzieć, uważając to za oczywiste lub też nie wiedząc, kiedy, co i w jaki sposób powinniśmy im przekazać. Czyni to przy tym niejako mimochodem, wplatając szereg ważnych informacji w – bardzo ekscytującą – akcję.

Zarazem – w jakżeż inny sposób niż chociażby wpisany na listę polskich autorów szkolnych lektur Grzegorz Kasdepke! – niejako przy okazji przybliża dzieciom znaczenia szeregu trudnych słow, zwrotów i związków frazeologicznych.

         „Ostatnio – ciągnął Hrabia Olaf – denerwowałem się bardzo występami z moją trupą teatralną i bardzo możliwe, że zachowywałem się wobec was nieco ozięble.

         „Ozięble” to wspaniałe słowo – niestety, nie odnosi się ono do zachowania Hrabiego Olafa wobec dzieci. Słowo „oziębły” znaczy: „nieskory do nawiązywania kontaktów z otoczeniem” – można nim określić, na przykład, kogoś, kto na przyjęciu stoi w kącie i z nikim nie rozmawia. To słowo nie stosuje się jednak do kogoś, kto trojgu ludziom zapewnia tylko jedno łóżko do spania, zmusza ich do ciężkich prac i bije po twarzy. Jest wiele słów określających takie zachowanie, ale słowo „oziębły” się do nich nie zalicza. Klaus, który znał słowo „oziębły”, omal nie parsknął śmiechem, słysząc, jak nieprawidłowo użył tego wyrazu Hrabia Olaf. Ponieważ jednak miał wciąż podbite oko, powstrzymał się.”

3. trzyma w napięciu niemal od pierwszej do ostatniej strony.

Nie wiem, jak to możliwe, ale mimo iż schemat fabularny kolejnych tomów jest w zasadzie identyczny (hrabia Olaf dybie na dzieci, te nie dają się przydybać, niestety przy okazji pada co najmniej jeden trup) a do tego autor (pewnikiem nie chcąc zbytnio stresować młodych czytelników) zapowiada co straszniejsze, mające rychło nastąpić, zdarzenia, lektura każdej kolejnej części jest tak samo ekscytująca.

         „Są w życiu takie sytuacje, z którymi spotykamy się o wiele za często i nazywamy je ogólnie „ironią losu”. Jedna z nich zdarzy się za chwilę sierotom Baudelaire. (…) Ironia losu jest okrutna i prawie zawsze tragiczna w skutkach, dlatego przykro mi, że zakradła się do naszej opowieści, ale niestety, Wioletka, Klaus i Słoneczko są takimi pechowcami, że zjawienie się w ich życiu potwora ironii losu było tylko kwestią czasu.

         Słuchając, jak Wujcio Monty obiecuje sierotom Baudelaire, że włos im z głowy nie spadnie w Gabinecie Gadów, wy i ja powinniśmy doświadczyć osobliwego uczucia, które zawsze poprzedza ironię losu. Uczucie to przypomina nagły ucisk w żołądku, który przydarza nam się, gdy winda, do której wsiedliśmy, rusza gwałtownie w dół albo, gdy leżymy sobie pod kołderką, drzwi szafy otwierają się ze skrzypnięciem, odsłaniając ukrytą w środku osobę. Żeby nie wiem jak bezpieczne i szczęśliwe czuły się sieroty Baudelaire i żeby nie wiem jak kojąco brzmiały słowa Wujcia Monty’ego, my przecież wiemy, że już niedługo Wujcio Monty padnie trupem, a dzieci znów będą bardzo nieszczęśliwe.”

4. śmieszy i fascynuje zarówno dzieci, jak i rodziców. 

O ile w przypadku kinowych filmów dla dzieci zdążyliśmy się już przyzwyczaić do tego, że akcja dzieje się niejako dwutorowo i w tej samej chwili zarówno dzieci, jak i ich rodzice śmieją się całkiem z czego innego, o tyle w przypadku książek nie zdarza się to zbyt często.

W przypadku Serii Niefortunnych Zdarzeń mój syn skupia się raczej na akcji, ja natomiast śledzę – z wypiekami na twarzy – szereg obyczajowych smaczków, podziwiając talent autora do trafiania w samo sedno.

        

„Na świecie jest bardzo, bardzo wiele rodzajów książek – i całkiem słusznie, gdyż na świecie żyje bardzo, bardzo wiele rodzajów ludzi i każdy lubi czytać coś innego. Na przykład jeśli chodzi o tę książkę, to osoby, które nie znoszą czytać o tym, jak małym dzieciom dzieją się straszne rzeczy, powinny ją natychmiast odłożyć. Istnieje jednak pewien rodzaj książek, których prawie nikt nie lubi czytać, a są to książki prawnicze. Książki prawnicze słyną z tego, że są bardzo grube, bardzo nudne i bardzo trudne do zrozumienia. Dlatego właśnie prawnicy często zarabiają kupę pieniędzy. Taka kupa pieniędzy to dobry bodziec – słowo „bodziec” oznacza tu: „spodziewana nagroda za zrobienie tego, czego nie chce się robić” – do studiowania grubych, nudnych i trudnych ksiąg.”

5. mimochodem, ale z częstotliwością wystarczającą, by wwiercić się w podświadomość, przekonuje że czytanie to genialna sprawa.

      „Sieroty Baudelaire poczłapały z powrotem do domu Hrabiego Olafa, ale po drodze zapukały do domu Sędzi Strauss, która serdecznie zaprosiła je do środka i pozwoliła, aby wybrały sobie książki z biblioteki.

Wioletka wypożyczyła kilka książek o wynalazkach mechanicznych, Klaus – kilka książek o wilkach, a Słoneczko znalazło sobie książkę, w której było mnóstwo obrazków przypominających zęby.

Potem dzieci poszły do siebie, stłoczyły się na jednym łóżku i czytały długo, zawzięcie i z radością. W przenośni – uciekły od Hrabiego Olafa i swojego nędznego życia. Chociaż dosłownie wcale nie uciekły, gdyż nadal przebywały w jego domu i Hrabia Olaf mógł, in loco parentis, robić z nimi, co mu się podobało. A jednak, pochłonięte ulubionymi tematami, sieroty czuły się tak dalekie od nieszczęścia, jakby rzeczywiście uciekły.”

Co napisawszy, chwilowo uciekam. Czego i Wam życzę.

Lemony Snicket „Seria niefortunnych zdarzeń”, ilustrował Brett Helquist, tłumaczenie Jolanta Kozak. Wydawnictwo Egmont, Warszawa 2002-2014.