Gazeta Wyborcza o mobbingu, czyli jak przerobić gazetę na tabloid

Dwa posty temu pisałam między innymi o prawdzie i rzetelności dziennikarskiej.

Jeden post temu o sędziach.

Wczoraj zaś (tj. w czwartek 3 lipca 2014r.) „Gazeta Wyborcza” zrobiła mi prezent. Na pierwszej stronie wydrukowała bowiem tekst, dzięki któremu mogłam napisać post trzeci.

O prawdzie, rzetelności dziennikarskiej oraz sędziach.

A dodatkowo o tym, że trafił mnie szlag.

„MOBBING NASZ POLSKI” krzyczała wielkimi literami tytułowa strona Wyborczej. Pod spodem zaś – wytłuszczonym i powiększonym drukiem – informowała:

„W Polsce prawo nie chroni ofiar mobbingu w pracy, a sądy nie potrafią prowadzić takich spraw.

Na korzystny wyrok może liczyć tylko kilka procent poszkodowanych pracowników.”

Tekst – opatrzony nazwiskami Bartosza Sendrowicza i Marcina Wójcika – stanowił zapowiedź reportażu Marcina Wójcika zamieszczonego w załączonym do tego numeru magazynu reporterów „Duży Format”. Reportażu jakich wiele, poruszającego ważny problem mobbingu w pracy, traktującego o konkretnej sytuacji w konkretnym zakładzie pracy, jednak – moim zdaniem – nawet nie zahaczającego o to, co naprawdę w tej sprawie istotne i wykraczające poza jednostkowy przypadek.

Wróćmy jednak do szlagu, który mnie trafił. Najlepiej będzie wrócić poprzez pytanie.

Pytanie o to, czym Wyborcza różni się od tabloidu.

Moim zdaniem w tym numerze niczym.

Cóż bowiem wyróżnia tabloid? Zazwyczaj m.in. chwytliwy tytuł, który potem nie znajduje żadnego uzasadnienia w tekście.

Wyborcza sięgnęła dokładnie po ten sam chwyt.

„Sądy nie potrafią prowadzić takich spraw” pisze, a ja rzucam się do lektury, by znaleźć dane i dowody potwierdzające tę śmiałą tezę.

Jedyne co znalazłam w tekście z pierwszej strony (w samym, obszernym, reportażu Wójcika o sądach nie ma ani słowa), to krótka wypowiedź adwokata, Waldemara Gujskiego (specjalizującego się w prawie pracy), choć być może jest to tylko to, co przedstawiono jako jego wypowiedź (tekst jest sformułowany tak, że nie wiadomo, czy czytamy słowa wypowiedziane przez pana Gujskiego, czy też mamy do czynienia ze swobodną dziennikarską interpretacją jego wypowiedzi). Fragment ten brzmi tak:

         „Mec. Gujski uważa też, że ze względu na niewielką liczbę procesów sądy nie umieją prowadzić takich spraw. – Panuje przekonanie, że mobbing jest nieszkodliwym i raczej rzadkim zjawiskiem, a tak nie jest. – dodaje.”

I tyle. Ani słowa więcej.

Zdaniem jednego z największych polskich dzienników, aspirującego do miana porządnego i opiniotwórczego, wystarczy by arbitralnie stwierdzić, że „sądy nie potrafią prowadzić takich spraw”.

Chcę myśleć, że współpracujący z Gazetą Wyborczą cenieni przeze mnie i uważani za rzetelnych reporterzy, wstydzą się za to, co zrobiła gazeta, z którą są kojarzeni. I nie chodzi tu o to, że uważam polskie sądy i sędziów za twory bez skazy; przeciwnie, jak uważni czytelnicy tego bloga mogli się przekonać, kilkakrotnie zdarzało mi się zwracać uwagę na pewne nieprawidłowości i wypaczenia, które moim zdaniem nie powinny mieć miejsca. Nie mogę się jednak nie oburzyć, gdy widzę tak jaskrawy przykład generalizowania i obrzucania błotem w celu zwiększenia zainteresowania czytelników, promowany bez cienia zażenowania na pierwszej stronie.

Dla autorów tekstu i redaktorów odpowiedzialnych za puszczenie go na okładce (redaktorem prowadzącym był tego dnia Rafał Zakrzewski) mam parę dobrych rad.

Po pierwsze, postaraj się zrozumieć to, co sam napisałeś.

„W Polsce prawo nie chroni ofiar mobbingu w pracy” – tak brzmi pierwsza część podtytułu, w tekście częściowo rozwinięta (zresztą w sposób tylko połowicznie zgodny z prawdą). Jeśli więc nie chroni (a tak jest w istocie, przepisy są wyjątkowo niekorzystne dla pracownika), to może nie jest winą sądów to, że – jak głosi dalsza część podtytułu – „na korzystny wyrok może liczyć tylko kilka procent poszkodowanych pracowników”?

Po drugie, zanim napiszesz, sprawdź.

Zapraszam obu panów dziennikarzy na sale rozpraw. Najlepiej do rejonowego sądu pracy (do sądów okręgowych w pierwszej instancji trafiają tylko sprawy, w których strona domaga się zapłaty sumy wyższej niż 75.000 zł, a takich jest bardzo mało, pewnie promil). Proszę pojawić się na kilku, może kilkunastu rozprawach i zobaczyć jak wygląda proces w sprawie o mobbing. Okaże się wtedy, że jest to proces, w którym ustawodawca nie przewidział dla pracownika żadnych ułatwień. Ei incumbit probatio, qui dicit, non qui negat – głosi stara łacińska paremia, ciągle aktualna. Dowód obciąża tego, kto twierdzi, nie zaś tego, kto zaprzecza – taka jest zasada postępowań przed sądami, także sądami pracy w sprawach o mobbing i każdy sąd, który potrafi dobrze prowadzić takie sprawy, ma obowiązek się do tej zasady zastosować.

Gdyby więc panowie dziennikarze przyszli na choćby jedną rozprawę, zobaczyliby starcie Dawida z Goliatem. Po jednej stronie pracownik – niechby nawet i „uzbrojony” w profesjonalnego pełnomocnika – po drugiej pracodawca. Ofiara mobbingu, często ciągle jeszcze liżąca rany (roszczenia w związku z mobbingiem w pracy przedawniają się w ciągu trzech lat, więc nie ma zbyt wiele czasu na zastanawianie się i rekonwalescencję), kontra mobber, czyli ktoś, kto nie miał oporów by przez dłuższy okres (istotą mobbingu jest długotrwałość) niszczyć drugiego człowieka, w związku z czym nie należy oczekiwać, że nagle przeżyje moralną przemianę, stając przed obliczem Wysokiego Sądu.

Być może panowie dziennikarze zobaczyliby też wówczas, jak na salę rozpraw przychodzą w charakterze świadków kolejni przedstawiciele polskiego arcykatolickiego społeczeństwa, dla którego Dekalog jest najwyższą wartością (przypominam, ósme: nie mów fałszywego świadectwa przeciw bliźniemu swemu), z których każdy po kolei zeznaje, że nic nie widział, nic nie słyszał, a w ogóle to ta koleżanka (to o osobie występującej z pozwem) zawsze była jakaś dziwna.

Gdyby byli bardziej wytrwali, niewykluczone że doczekaliby i rozprawy, na której domniemana ofiara mobbingu odpowiada na pytania, które dotykają najbardziej intymnych sfer jej życia. Obowiązkiem sądu jest bowiem m.in. zbadanie, czy w tym konkretnym przypadku reakcja ofiary na wywołany mobbingiem stres nie była aby nieproporcjonalna i czy na jej rozmiar nie wpłynęły inne czynniki. Można więc spodziewać się zadania przez stronę przeciwną na przykład pytania o to, czy przypadkiem w czasie, gdy miał pan rzekomo być poddawany mobbingowi, nie dowiedział się pan o zdradzie żony? A może pani dziecko zachorowało na ciężką chorobę? Albo zmarła matka? Gdy ofiara zaprzeczy, nie zaszkodzi powołać świadków, którzy zeznają – w tym przypadku zazwyczaj ochoczo i zgodnie – że słyszeli, jak koleżanka siedząc w pracy rozmawiała z mężem przez telefon, wyzywając go od dziwkarzy, a potem mówiła, że ona to jeszcze tej lafiryndzie pokaże.

Po takiej rozprawie być może panowie dziennikarze zastanowiliby się nad tym, czy oni sami podołaliby takiemu procesowi. Czy potrafiliby znieść kolejne upokorzenia zadawane w majestacie prawa, dążąc do uzyskania korzystnego dla siebie wyroku?

Po trzecie, zamiast iść w tani tabloidowy sukces, zastanów się czy z tej historii płynie jakiś ogólny wniosek.

Nie negując tego, że może i tekst w Wyborczej doprowadzi do zmian w konkretnym, opisanym w nim zakładzie pracy, twierdzę, że na pewno nie sprawi on, że zjawisko mobbingu zniknie, albo zacznie być skutecznie zwalczane. Tymczasem warto byłoby się zastanowić dlaczego nie umiemy przeciwstawiać się presji pracodawcy i osób działających w jego imieniu. Dlaczego jako pracownicy mamy tak niskie poczucie własnej wartości? Dlaczego nie istnieje coś takiego jak społeczność pracownicza, która będzie potrafiła zbiorowo wyrazić swoje słuszne racje, protestując przeciwko niewłaściwemu jej zdaniem traktowaniu? Dlaczego uważamy, że tak musi być? Pytania te nasuwają się zresztą po lekturze wspomnianego reportażu, którego bohaterki – młode i jak sądzę atrakcyjne, bo takie osoby zatrudnia się w tego rodzaju sklepach, pracownice sieciowego sklepu wolnocłowego z kosmetykami – tkwią w beznadziei, mimo że widzą, jak sypie im się życie prywatne. Ten wątek nie został jednak pociągnięty. W sumie nie powinno to dziwić, nie jest przecież tak chwytliwy jak wątek głupich sądów i podłych pracodawców.

Najprościej zjawisko opisać, zwłaszcza gdy nie dba się zbytnio o prawdę. Znacznie trudniej spróbować zrozumieć jego przyczyny. Jeszcze trudniej odzyskać czytelnika, którego zaufanie się zawiodło.

"Mobbing nasz polski" Bartosz Sendrowicz, Marcin Wójcik. Gazeta Wyborcza, czwartek 3 lipca 2014, nr 152 (8184).