O muzycznych książkach dla dzieci, czyli nieco przydługi utwór zbudowany z dźwięków diatonicznych

Jakiś czas temu obiecałam post o muzycznych książkach dla dzieci. Materiał zebrałam, przeczytałam i złożyłam na kupce. Dziś zdmuchnęłam kurz, odliczyłam pieniądze (na karę za przetrzymywanie bibliotecznych książek) i uznałam, że nadszedł już czas, by dać głos.

Ostatnio jestem mało rozśpiewana, dlatego zacznę bezpiecznie. Od gamy. Kolejność nut nieprzypadkowa.

Uwaga! Używam wyłącznie całych nut, więc będzie dłuuuugo (można przewinąć).

C jak Czemu mi to robicie???

„Chopin oczami dzieci” to książka-potworek. Okropne ilustracje i cała grafika (łącznie z czcionką), infantylny, przewidywalny aż do bólu i chropowaty tekst. Przykład?

„George Sand była jednak rozczarowana, zamiast do ekskluzywnego hotelu, których tam wtedy po prostu nie było, trafili do skromnej oberży, pełnej robaków.

- Robaków? Jakich? – pyta Gerard.

Na przykład w zupie można było zobaczyć skorpiona. A nad gośćmi unosił się ostry zapach czosnku.

- Nie lubię czosnku – skrzywiła się Dominika.

Potem przenieśli się do dawnego klasztoru kartuzów, Valdemosa George Sand wynajęła tam trzy cele, które połączyli w jedno romantyczne mieszkanie. Ale radość nie trwała długo. Trafili akurat na czas, kiedy nieustannie padał deszcz. A Chopin się rozchorował.”

Pomijam już taki drobiazg jak to, że skorpion nie jest robakiem, ale wydaje mi się, że zaczynanie większości zdań od „a…” (w innym miejscu dowiemy się, że „A Fryderyk siedział jak zwykle cicho i spokojnie. A na pytanie matki, co publiczności najbardziej się podobało, odpowiedział (…)”) nie jest najlepszym pomysłem. A w każdym razie dla mnie. Ale jeśli ktoś potrzebuje podanych w bezpieczny sposób informacji na temat życiorysu Chopina, niech czyta. Ewentualnie słucha (do książki dołączona jest płyta zawierająca 7 utworów Fryderyka Chopina). A na pewno nie ogląda obrazków.

D jak Dobre kompendium

Dla wszystkich, którzy czasem czują się bezsilni, nijak nie mogąc sobie przypomnieć czym różnią się obój i klarnet.

Dla tych, którzy dziwią się, gdy w czasie rozwiązywania krzyżówki okaże się, że hasło z dziewięć poziomo („duży instrument dęty drewniany”) to akordeon.

Bezpiecznie, obszernie, ciekawie. Zdjęcia opatrzone opisami, trochę historii, nieco ciekawostek. Zdecydowanie dla laików, nie dla muzyków. Nie do czytania przed snem, ale do podczytywania przy okazji.

E jak Eeee, w sumie niezłe, ale coś nie gra

„Kot w nutach” to książka z niezłym pomysłem, podbudowana rzetelną wiedzą muzyczną, przyzwoicie zilustrowana, którą jednak źle się czyta.

Być może to wina oprawy graficznej – malarskie tło poszczególnych stron zestawione z wciśniętym w toporne ramki tekstem sprawdza się raczej słabo? Może trzeba było całość trochę skrócić? A może nie sprawdziła się pierwszoosobowa kocia narracja?

Bohater książki, czarny jak smoła kot Fagot, którego panem jest zajmujący się muzyką Andrzej, w każdym z dziesięciu rozdziałów przenosi się w inne muzyczne miejsce. Autorce udaje się dzięki temu przemycić wiele ciekawostek i informacji – nie tylko o bardziej lub mniej sławnych kompozytorach, ale także o pochodzeniu nut, pierwszych instrumentach czy sięgającej po nietypowe źródła dźwięków muzyce współczesnej. Niestety, nie robi tego z kocim wdziękiem.

To książka raczej dla dzieci starszych, którym autorka w umieszczonym na końcu „pomysłowniku muzycznym” podsuwa wiele możliwości przyjemnego wkroczenia w muzyczny świat.

F jak Fajny pomysł, choć przed prawykonaniem przydałoby się więcej prób

Opera i dzieci rzadko dobrze się dogadują.

Z jednej strony, mało które dziecko ma okazję w ogóle do opery trafić. Z drugiej, opera w jej klasycznym wydaniu jest dla dzieci co najmniej mało zrozumiała.

Gdy jednak wykazać odrobinę dobrej woli, okaże się, że operę z powodzeniem można potraktować jako cudowne połączenie wszystkiego co najlepsze w teatrze, z tym co najlepsze w filharmonii. Muzyka na żywo (z nawet lepszą niż w filharmonii możliwością obserwowania muzyków) plus akcja – w przypadku moich dzieci (zaciągniętych pierwszy raz niemal na siłę) zadziałało bez pudła.

Nie jestem fanką opery; być może dlatego, że w dzieciństwie nikt nawet nie próbował mnie do niej przekonać. Obserwując jednak ostatnie działania dyrekcji szczecińskiej Opery na Zamku, próbującej znaleźć złoty środek i klucz do pozyskania młodych widzów, mam wrażenie, że to może się udać.

Czy udało się Izabeli Klebańskiej? Nie jestem pewna, choć doceniam starania. 22 opery stały się pretekstem do napisania 22 wierszyków i dołożenia płyty zawierającej 22 fragmenty tychże oper (niestety, w anonimowych wykonaniach, choć w niektórych przypadkach to może i dobrze, że nie znamy nazwisk występujących artystów…). Wierszyki jak wierszyki, moim zdaniem raczej poniżej średniej niż powyżej („Na co dzień koloratura / na pewno buja gdzieś w chmurach, / bo dźwięk tak czysty i wysoki / musi się wzbić nad obłoki.”), gorzej że pozostawiają młodego czytelnika w stanie jeszcze większego operowego niezrozumienia niż przed rozpoczęciem lektury. Zakładają bowiem po pierwsze znajomość podstawowych pojęć, ale także i fragmentów muzycznych (zamieszczone na końcu minimalistyczne kompendium dotyczące poszczególnych oper i ich twórców nie rozwiązuje większości problemów), po drugie jednak, w niektórych przypadkach robią wrażenie na siłę doklejonych do tematu (jak np. wierszyk o małej Tosi, która ma muchy w nosie, ale na szczęście jej mija, co ma jakoby stanowić nawiązanie do arii „La donna è mobile” z opery „Rigoletto” G. Verdiego).

Podsumowując: duży plus za zajęcie się tematem; poważny znak zapytania przy ocenie skuteczności podjętych działań.

G jak Gratulujemy, szkoda tylko, że nikt nie pomyślał o aktualizacji

Książki z cyklu „Monstrrrualna Erudycja” były wydawane przez Egmont ponad dziesięć lat temu; anglojęzyczne oryginały powstawały pod koniec lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku. W przypadku książki o muzyce to niestety widać. Najnowszym z opisanym tam hitów są bowiem utwory grupy Oasis, o której – jak mniemam – słyszeli tylko nieliczni z urodzonych w XXI wieku. Nie da się także ukryć, że brytyjski punkt widzenia znacznie różni się od polskiego.

Gdy pominąć jednak te drobiazgi, okaże się, że możliwym było napisanie książki, która umiejętnie przemyci sporo wiedzy, jednocześnie nie zanudzając na śmierć i – co istotne – nie schlebiając wyłącznie tanim gustom (choć niewykluczone, że niektórych oburzy zamieszczona w rozdziale poświęconym instrumentom komiksowa historyjka o francuskim artyście Josephie Pujolu, obdarzonym muzykalnym zadkiem). Oczywiście, nie należy traktować tej pozycji jako źródła pogłębionej wiedzy. Ten, kto szuka jednak czegoś na dobry początek, powinien czuć się usatysfakcjonowany. Na marginesie, podejrzewam, że po lekturze czterech mało poważnych stron, poświęconych w „Odlotowej muzyce” Mozartowi, Starszy dowiedział się o tym kompozytorze znacznie więcej niż po czterdziestopięciominutowej lekcji muzyki, przeprowadzonej w jego klasie w sposób nader klasyczny i pełen powagi.

A jak Ale kawał dobrej roboty

Anna Czerwińska-Rydel, choć ostatnio znana głównie z serii quasi-biografii dla dzieci, jest z wykształcenia muzykiem. Dla wydawnictwa „Wytwórnia” napisała trzy książki muzyczne (mam tylko dwie z nich, trzecia – „Co słychać?” – stała się, niestety, białym krukiem), każdą zilustrowaną przez inną osobę. Każda z nich inaczej dotyka muzycznych tematów; za każdym jednak razem tak samo, jak mi się wydaje, wymagająco.

„Wszystko gra”, zilustrowana przez Martę Ignerską (nagrodzona w roku 2012 Bologna Ragazzi Award), to opowieść o tym co dzieje się w orkiestrze tuż przed rozpoczęciem koncertu symfonicznego, snuta jednak nie z perspektywy muzyków, lecz instrumentów. Każdy z nich (a w każdym razie każdy w swojej grupie) ma nieco inny charakter i inne oczekiwania; każdy chce inaczej wypaść. Wydaje się, że ich zamierzenia nie są możliwe do pogodzenia, że to nie może się udać, a jednak w finale tej historii dyrygent robi pierwszy ruch ręką, a oni grają - „W harmonii i zgodzie, uzupełniając się wzajemnie i wspierając.”

To znakomita lektura wprowadzająca przed koncertem symfonicznym. Ale także pretekst do dyskusji, np. o tym jak cenna jest różnorodność – tak w muzyce, jak i w życiu. Jest to też niezwykle udany eksperyment plastyczny – ilustracje Marty Ignerskiej, początkowo mogące robić wrażenie bohomazów wykonanych przy użyciu czterech kolorów, z czego dwóch żarówiastych, w miarę przewracania kolejnych kartek odsłaniają niezwykle przemyślaną koncepcję, spajającą dźwięki i kreski w przekonywującą całość.

Z kolei „Co tu jest grane?”, zilustrowana przez Katarzynę Bogucką to wprowadzenie do świata muzycznych form, tu wykorzystanych jako foremki do ciast i ciastek sprzedawanych w niezwykłej cukierni. Możemy tu poznać skład drożdżowej fugi, sonatowego pleśniaka, korzennych wariacji czy tortowego ronda. Chętni mogą delektować się smakiem wybranego ciasta, słuchając jednocześnie dźwięków proponowanych przez autorkę utworów (niestety, do książki nie dołączono płyty).

Doceniając pomysł, muszę jednak przyznać, że zdecydowanie wolę „Wszystko gra”. Może dlatego, że nadmiar słodyczy daje uczucie ciężkości?

H jak Ha, jak ja lubię Lutczyna!

„Kto tak pięknie gra” Jacka Krakowskiego to książka mojego dzieciństwa, od tamtej pory chyba ani razu nie wznawiana (ale dostępna za bezcen tu i ówdzie). Pomysł w zasadzie identyczny jak w przypadku „Wszystko gra” (niewykluczone, że Czerwińska-Rydel tu znalazła źródło inspiracji), wykonanie może i bardziej łopatologiczne, a przez długość utworu przyciężkawe, ale to wszystko bez znaczenia. Bo ja nie tylko lubię, ale wręcz kocham ilustracje Edwarda Lutczyna.

Być może nie przychodziłoby mi z taką łatwością prześlizgiwać się po partiach kolejnych instrumentów (a przerabiamy, o ile dobrze pamiętam, skład całej wielkiej orkiestry symfonicznej) i szeregu muzycznych terminów (rzuca je mimochodem altówka, która zna dobrze włoskie słówka), gdyby nie charakterystyczna lutczynowa kreska. Bo czyż nie można pokochać takiej perkusji?! A jak się już ją pokocha od pierwszego wejrzenia, przy drugim wejrzeniu (w tekst) bez problemów przyjmie się do wiadomości fakt, że „bez kotłów, bębnów, bez perkusji / nie ma muzyki i dyskusji. / Bez nas nie byłoby jazzowej / orkiestry ani rozrywkowej, / big-beatu ani rock and rolla.”

C jak Cudowna, Celująco trafiająca do dzieci!

Powiem szczerze, o istnieniu tej książki nie miałam dotąd pojęcia.

Nie mam również pojęcia dlaczego nie jest ona wznawiana (ostatnie wydanie pochodzi z roku 1996) i wydawana w setkach tysięcy egzemplarzy, tak aby mogła trafić do każdej szkoły czy nawet przedszkola.

Autorka, Lidia Bajkowska, jest pianistką, pedagogiem, a także autorką książek metodycznych oraz muzycznych bajek i podręczników, prekursorką edukacji muzycznej dzieci poprzez (i tu cytat ze strony internetowej L. Bajkowskiej) "pedagogikę zabawy" Janusza Korczaka. Jest twórczynią autorskiej metody edukacyjnej dla dzieci w wieku od 2,5 do 8 lat, pozwalającej na naukę przez dzieci rozumienia muzyki, w sposób wyjątkowo skuteczny gry z nut na instrumentach muzycznych oraz wspierającej inne metody edukacji muzycznej i artystycznej. 

Zaprawdę powiadam Wam, żadne z użytych wyżej słów nie jest przesadzone.

Na pierwszy rzut oka „Bajka o piosence i nutkach” wydaje się nieco infantylna, a wrażenie to wzmagają tylko ilustracje Krystyny Lipki-Sztarbałło (bardzo lubię tę artystkę, brałam udział w prowadzonych przez nią warsztatach, kilka zilustrowanych przez nią książek należy do naszej kategorii „ulubione”, ale nic nie poradzę: rysunki do „Bajki…” bardzo mi się nie podobają). Gdy jednak przypomnieć sobie jaki jest cel tej książki (zapoznać dzieci – w sposób dla nich zrozumiały – z pojęciami i terminami muzycznymi), okaże się, że wszystko jest tak jak być powinno. A nawet znacznie lepiej.

Wychowanie muzyczne w szkołach leży i kwiczy. Starszy, aktualnie uczeń klasy V, nie dalej niż w październiku nie umiał rozpoznać ani jednej nuty, co objawiło się jedynką z kartkówki  (razem z nim taką ocenę otrzymało 9/10 uczniów jego klasy; nie do mnie należy kierować pytania dlaczego). Młodszy chętnie chodzi ze mną do filharmonii, ale szkolnych lekcji muzyki nie lubi (jako jedynych, bo poza nimi lubi wszystkie inne). Gdy zaserwowałam obu (Starszego trzeba było na początku lekko przycisnąć do siedzenia – ta książka zdecydowanie nie jest książką dla dziesięciolatków z aspiracjami do bycia jedenastolatkami) „Bajkę o piosence i nutkach”, nie wierzyłam temu, co widzę. Po pierwsze, zrozumieli wszystko i w lot. Po drugie, bardzo im się podobało. Po trzecie, kilka miesięcy po lekturze nadal pamiętają. Po czwarte wreszcie, Starszy bez problemów napisał poprawę kartkówki (szkoda, że jak zwykle szkoła osiągnęła cel dzięki moim a nie własnym staraniom).

ta na środku to ja. Tak właśnie wyglądam

Lekturę przetestowałam także na większej grupie dzieci. Dla wzmocnienia efektu dołożyłam akordeon, zdecydowanie łatwiejszy do wniesienia do klasy niż pianino. Skutek? Dokładnie taki sam jak w przypadku moich synów. Podejrzewam, że gdyby udało się popracować z książką dłużej niż pół godziny, okazałoby się, że każde z dzieci (a była to grupa sześcio- i siedmiolatków) odkryło w sobie zamiłowanie do muzyki. Nie żartuję. To naprawdę tak działa.

W posłowiu Lidia Bajkowska napisała: „Starałam się, aby moja książka była łatwym kluczem, który nie tylko otwiera wrota do krainy wysokich i niskich dźwięków, ale także do całego świata muzyki”.

Chapeau bas! Szkoda tylko, że nawet pani profesor nie wie jak sprawić, by jej klucz stał się dostępny dla każdego dziecka.

W tekście pisałam o - kolejno:

Dorota Wyżyńska „Chopin oczami dziecka”, ilustracje Katarzyna Bogucka. Book House, 2008.

Neil Ardley „Instrumenty muzyczne”, tłumaczyła Krystyna Bielawska. Wydawnictwo Arkady, Warszawa 1992.

Anna Siemińska „Kot w nutach”, ilustracje Piotr Szmitke. Oficyna Artystyczna Astraia, Kraków 2012.

Michael Cox „Odlotowa muzyka”, tłumaczył Piotr Makak Szarłacki, ilustrował Philip Reeve. Wydawnictwo Egmont Polska, Warszawa 2003.

Izabella Klebańska „Operowe stra…aaa…achy”, ilustrowała Małgorzata Flis. Wydawnictwo Literatura, Łódź 2012.

Anna Czerwińska-Rydel „Wszystko gra”, ilustrowała Marta Ignerska. Wytwórnia, Warszawa 2011.

Anna Czerwińska-Rydel „Co tu jest grane?”, ilustracje Katarzyna Bogucka. Wytwórnia + Narodowy Instytut Fryderyka Chopina, Warszawa 2012.

Jacek Krakowski „Kto tak pięknie gra”, ilustrował Edward Lutczyn. Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 1986.

Lidia Bajkowska „Bajka o piosence i nutkach. Muzyka dla najmłodszych”, ilustrowała Krystyna Lipka-Sztarbałło. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1992.