E.E. Schmitt "Ewangelia według Piłata", czyli czym nie jest ta książka

To nie jest P. Coelho (a nawet jeśli jest, to tę książkę napisał kto inny).

Z nieznanych przyczyn przez ostatnie lata Eric-Emmanuel Schmitt funkcjonował w mojej głowie jako francuski odpowiednik Paulo Coelho, wobec czego starałam się zachowywać bezpieczny dystans.

Może to przez nachalną promocję jego tytułów w empikach?

A może gdzieś to przeczytałam i tak mi utkwiło?

A może zawinił Emmanuel? Pewnie jestem prosta i pusta, ale mam wewnętrzny problem, by poważnie traktować ludzi noszących to imię – pamięć o motylu Emanuelu (noszącym pomarańczowy cylinder wielbicielu Makowej Panienki) jest wciąż we mnie zbyt żywa.

Nie wiem jak pozostałe książki Schmitta (czytałam tylko „Oskara i Panią Różę”, wieki temu), jednak „Ewangelia według Piłata” koło „Alchemika” raczej nie stała.

To nie jest książka do czytania tylko w Wielkim Poście.

Wydawało mi się, że to książka którą warto przeczytać w Wielkim Poście.

Hm. Pewnie dlatego od momentu jej zakupu do przeczytania upłynęło 10 lat.

Takiej pięknej rocznicy nie mogłam już jednak zignorować. Zaczęłam w Wielkim Poście, skończyłam kilka dni po Wielkanocy. Okazało się, że to nawet lepiej.

Dla tych, którzy wierzą lub pytają, właśnie czas po Wielkanocy wydaje się być właściwy.

Tym, którym to obojętne, powinno być wszystko jedno kiedy.

To nie jest książka religijna.

Owszem, bohaterem jest Jezus Chrystus (tu jako Jeszua). Tak, to TEN Jezus Chrystus.

Owszem, jest w niej o zmartwychwstaniu, ukrzyżowaniu, cudach (kolejność przypadkowa). Wydarzenia znane z Ewangelii stają się jednak pretekstem do snucia opowieści o tym, co się wydarzyło. Opowieści, w której autor puszcza nieco wodze fantazji, uzupełniając samodzielnie znany wszystkim przekaz.

Historia Jezusa jest bowiem przecież fabularnym samograjem – tyle akcji, tyle krwi, a do tego – na zakończenie - efekty specjalne. Mając taki punkt wyjścia, można z góry pogratulować sobie kasowego sukcesu (choć fakt, ktoś wcześniej zdradził publiczności jakie będzie zakończenie).

Nie lubię tanich chwytów. Był to jeden z powodów, dla których obawiałam się tej lektury – niektórzy zarzucają wszak autorowi pisanie pod publiczkę. Moim zdaniem w tej książce udało mu się jednak przed tym ustrzec.

Schmitt podzielił swoją opowieść na dwie części: monstrualny prolog, którego narratorem jest Jeszua i książkę właściwą – listy Poncjusza Piłata do brata, w których Piłat opisuje mu zdarzenia przed i po śmierci Jeszui. Obu – poza oczywistym wątkiem ewangeliczno-historycznym – łączy to, że wątpią.

To moim zdaniem największy atut powieści. Napisanie na taki temat książki przechylonej w  jedną lub drugą stronę to łatwizna. Pierwszą rozprowadzą w kościołach, drugą dodadzą w gratisie prenumeratorom „Faktów i Mitów”. Napisanie książki, której uda uplasować się pośrodku jawi się więc jako swego rodzaju sztuka.

Pewnie można zarzucić Schmittowi, że to już było, że podobną drogą poszedł Bułhakow w „Mistrzu i Małgorzacie” (a tego rodzaju zarzuty pojawiają się w odniesieniu do innych powieści Schmitta). Nawet jeśli – co z tego? Jeśli bowiem i jest o tym samym, to nie jest wcale tak samo.

Fakt, i tu, i tu – postacią pierwszoplanową jest Piłat, prefekt w Jerozolimie, który w obu powieściach równie jej nienawidzi. W „Ewangelii…” równie dużą rolę odgrywa jednak i jego żona – Klaudia (Prokula). Schmitt zdaje się tu czerpać pełnymi garściami z szeregu tekstów apokryficznych, które rozwinęły zdawkowe ewangeliczne wzmianki o Prokuli do tego stopnia, że w kościele prawosławnym do dziś jest ona czczona jako święta. I choć to czasy, w których kobiety nie cieszą się jakimkolwiek poważaniem (jak stwierdza Piłat w powieści Schmitta: „w Palestynie słowom niewiast nie daje się żadnej wiary, a ich ewentualne oświadczenia traktowane są jako mentalny równoważnik menstruacji”), jednak ich pozornie drugoplanowe role okazują się kluczowe.

Powieściowy Piłat jest człowiekiem niezwykle inteligentnym (całkiem inaczej niż ten występujący w Monty Pythonowskim „Żywocie Briana”), świadomym własnych ograniczeń, wątpiącym, ale otwartym. Schmitt wykorzystuje jego postać do tego, by napomknąć o problemach wiążących się z korzystaniem z władzy, ale także i jako pretekst do pokazania wątpliwości związanych z poddaniem się określonej religii, z uwierzeniem w coś czy w kogoś. Dzięki wykorzystaniu formy listów można wreszcie potraktować snutą przez Piłata opowieść jako przekaz na temat ówczesnych realiów, obyczajowości.

Schmitt nie jest więc Coelho. Niestety, nie jest też Bułhakowem.

„Ewangelii według Piłata” niewątpliwie nie można uznać za epokowe dzieło literackie. Czemu jednak nie potraktować jej jako zaskakująco zgrabnej historii o tym, co dla wielu ważne. Historii, która – gdy nie uważać jej za równoważnik ewangelicznego przekazu – może skłonić do zastanowienia się nad kilkoma istotnymi kwestiami. W tym i nad tym, czy aby na pewno wszystko jest takie oczywiste i jasne, jak twierdzą niektórzy.

Eric-Emmanuel Schmitt „Ewangelia według Piłata”, przełożyła Krystyna Rodowska. Wydawnictwo Literackie, Kraków 2003.