"Kubuś i jego pan" w Pleciudze, czyli sprośnie acz refleksyjnie

Dawno, dawno temu „Kubuś Fatalista i jego pan” Denisa Diderota był lekturą w liceum. Czy jest nią i teraz, nie mam pojęcia, bowiem nie jestem się w stanie rozeznać w obecnym sposobie tworzenia listy lektur szkolnych.

Pamiętam, że wówczas zachwyciłam się zarówno Diderotem, jak i Wolterem. Z wypiekami na twarzy pochłonęłam „Kubusia…” oraz „Kandyda”; o ile jednak do dziś mniej więcej pamiętałam o czym był „Kubuś…”, o tyle treść „Kandyda” (poza podtytułem „powiastka filozoficzna”) rozpłynęła się w mrokach mej niepamięci (bo to w końcu dawno, dawno temu było!).

Dawno temu, kiedy studiowałam i miałam dużo wolnego czasu (choć wtedy wcale tak nie uważałam), przeżyłam także etap fascynacji twórczością Milana Kundery. Przeczytałam na pewno kilka (pięć? sześć?) jego książek, z których do dziś w mojej głowie nie zostało nic. Nawet jednak wówczas nie wiedziałam, że Kundera napisał sztukę „Kubuś i jego pan”, będącą hołdem złożonym Diderotowi i - jak pisze Jan Čulik – „zbiorem literackich wariacji, zainspirowanych przygodami Kubusia Fatalisty, postaci stworzonej przez Diderota, oraz przygodami Tristana Shandy’ego, opisanymi przez Laurence’a Sterne’a w jego mistrzowskiej powieści złożonej z szeregu zabawnych dygresji.”

W szczecińskiej Pleciudze spektakl, będący adaptacją właśnie sztuki Kundery, nie zaś – jak sądzi większość widzów (a wiem co mówię, bowiem podsłuchałam parę rozmów) – powieści Diderota, grany jest od czterech lat. W mojej ocenie owego upływu czasu w ogóle po aktorach nie widać. Jakkolwiek jest w rzeczywistości, widzom jawią się jako ci, którzy grając, nadal znakomicie się bawią. Nie jest to przy tym proste, bowiem sztuka (jak informuje z offu tajemniczy Czech) jest wprawdzie w trzech aktach, jednak musi być grana bez antraktu. Bite dwie godziny na scenie, to mnóstwo tekstu, to naprawdę ciężka praca fizyczna. Zachowanie lekkości i świeżości jest w takich warunkach sztuką, która temu zespołowi znakomicie się udała.

źródło zdjęcia

Spektakl niewątpliwie może być odbierany w kilku płaszczyznach.
Po pierwsze, jako prosta i dość świńska opowieść erotyczna. Kubuś (Rafał Hajdukiewicz), jego Pan (Janusz Słomiński – dla mnie król tego spektaklu) oraz – w drugim akcie – Markiza de La Pommeraye (w tej roli znakomita Grażyna Nieciecka-Puchalik) – opowiadają bowiem na wyścigi swoje miłosne historie, w których nie uświadczy się platonicznych powłóczystych spojrzeń i tęsknych westchnień, za to pełnymi garściami można sięgać po gołe biusty i tyłki (dla Pana – tylko duże!). Jeśli komuś wydawało się, że to XX i XXI wiek sprowadziły na ludzkość wyuzdanie i perwersję, jest w głębokim błędzie.

źródło zdjęcia

Po drugie, „Kubuś…” to znakomita okazja, by podpatrzeć na czym polega zabawa konwencją. To bowiem teatr w teatrze. Aktorzy przebierają się wśród publiczności, w usytuowanej obok sceny (na scenie?) garderobie; inspicjentka nie jest jak zazwyczaj wstydliwie schowana gdzieś poza zasięgiem lamp, lecz siedzi na scenie (obok sceny?) wraz z aktorami, niekiedy wkraczając nawet do akcji jako pełnoprawna postać. Odtwórcy poszczególnych ról (a wszyscy – poza tytułowymi Kubusiem i jego panem muszą wcielić się w trzy lub cztery (jak Mirosław Kucharski, brawurowo odgrywający m.in. rolę Matki) różne postaci), momentami sami zasiadają na widowni, tyłem do publiczności, przypatrując się występom swoich kolegów i komentując między sobą akcję. Siedząc tuż za panem Słomińskim i obserwując jego trzęsące się od tłumionego chichotu plecy, nie byłam w stanie stwierdzić, czy tylko gra, czy naprawdę tak dobrze się bawi. Dla pełni obrazu należy napomknąć jeszcze o umowności konwencji (prawie żadnych rekwizytów, poza butelkami i monstrualnymi przypinanymi atrybutami kobiecości) oraz o tym, że aktorzy chwilami wciągają do gry także i publiczność (obsadzenie mnie w roli pięknej, melancholijnej dziewczyny, w której onegdaj zakochał się Kubuś sprawiło, że spłoniłam się po uszy, choć wydawało mi się, że kto jak kto, ale ja nad emocjami umiem panować wręcz perfekcyjnie, a z etapu wpatrywania się cielęcym wzrokiem w aktorów wyrosłam bezpowrotnie).

Po trzecie, gdy już przyzwyczaimy się do atmosfery spektaklu i opatrzą się nam sprośności, zaczynamy rozumieć, że autor miał do powiedzenia znacznie więcej. Tu znów zacytuję Jana Čulika, a potem samego Kunderę, bowiem lepiej niż oni nie umiem tego ująć:

„Kiedy jednak historia się rozwija, przeradza się w protest przeciwko beznadziejności świata i ludzkiej kondycji. Żartobliwe dialogi prowadzone na temat seksu i sztuki snucia opowieści stają się tarczą, która ma nas bronić przed nieprzyjazną rzeczywistością i przed naszą podróżą przez życie, której cel zawsze pozostaje nieznany.”

„Życie jest repetycją. Wszystko już było. (…) a ja się zastanawiam, czy ten, kto napisał w górze to wszystko również sam się strasznie nie powtarzał, i czy nie wziął nas zatem za durniów…”

Teatr Lalek „Pleciuga” w Szczecinie, Milan Kundera „Kubuś i jego pan. Hołd w trzech aktach dla Denisa Diderota”, w tłumaczeniu Marka Bieńczyka.

Reżyseria: Paweł Aigner, scenografia – Jan Policka, kostiumy – Elżbieta Terlikowska, muzyka – Jacek Wierzchowski.

Obsada: Rafał Hajdukiewicz, Janusz Słomiński, Mirosław Kucharski, Grażyna Nieciecka-Puchalik, Przemysław Żychowski, Edyta Niewińska-Van der Moren.

Inspicjentka – Marzena Heropolitańska.