M. Rodziewiczówna "Straszny dziadunio", czyli bierzcie przykład, dziateczki!

Moja rodzina nie pochodzi z Kresów (a nawet powiedziałabym, że wręcz przeciwnie), wśród moich przodków brakuje mitycznych pradziadków powstańców czy pozytywistycznych siłaczek. Niespecjalnie wiele można też na jej temat znaleźć w jakimkolwiek herbarzu.

Nie mam więc pojęcia dlaczego jestem posiadaczką niemal kompletnego zbioru dzieł Marii Rodziewiczówny. Dlaczego moja babcia była jej bezkrytyczną wielbicielką; tak wielką, że do trumny zażyczyła sobie różańca i właśnie jednej z jej książek. Życzenie spełniłam; padło na „Ragnarök”.

Dziś ciekawi mnie, co babcia powiedziałaby mi na temat „Strasznego dziadunia”; jak przekonywałaby mnie do tej lektury (bo tego, że by przekonywała jestem pewna). Pamiętam, że czytała go po wielekroć. Dlaczego? Nie mam pojęcia.

Rok urodzenia mój i mojej babci dzieli 54 lata. To dużo. Na tyle dużo, że nie bardzo rozumiem, dlaczego warto dziś czytać „Strasznego dziadunia”.

Owszem, czyta się szybko. Owszem, pochichotałam sobie niekiedy.

Niestety, nie w tych momentach, w których powinnam.

„Jak drzewo złamane burzą, runął na pierwszy spotkany fotel, ręce wnurzył w roztargane włosy, skurczył się jak robak zgnieciony stopą; coś niby wycie czy łkanie dobywało się z jego gardła. A zatem taki jego kres, taki! Ha, ha! (…)

Korowodem jędz tłukły się myśli po czaszce nieszczęśliwca. Czasem z niewyraźnego jęku wyrywał się wybuch krótkiego śmiechu. Chichotała rozpacz – szalał.”

Wiem, wiem. Tu człowiek cierpi, a ja się z niego naigrawam! Nieładnie, wręcz okrutnie.

Cóż jednak biedna pocznę, kiedy nie mogę?

Nie mogę, po prostu nie mogę znieść takiej dawki patosu i pompatyczności.

Zło i dobro. Starzy i młodzi. Uczciwi na wskroś i zgnili padalcy. Szarości mało.

Otóż jest główny bohater, Hieronim – młodzian prawy i szlachetny.

I jest jego dziad, Polikarp Białopiotrowicz – dumny, wyniosły, obrzydliwie bogaty lecz o sercu zatwardziałym.

„Właściwie w dość ciekawy sposób kieruje jego [Hieronima – dopisek mój] życiem i funduje mu swoistą ścieżkę doświadczeń życiowych”. – przeczytałam w jednej z zamieszczonych w internecie recenzji tej książki. Doprawdy! Nie życzę nikomu takiego „kierownika”. Co z tego, że stary, bogaty i że dziad (czy, jak powiedzielibyśmy dzisiaj, dziadek)? Nie jestem wyznawczynią teorii, że powyższe cechy powinny komukolwiek z urzędu zapewniać szacunek; na ten trzeba bowiem moim zdaniem zapracować swoim życiem, postawą, także w stosunku do innych, choćby byli "tylko" wnukami. Polikarp jest zaś typowym despotą, tyranem, kresorosłym Katonem, który najlepiej wie, co dla innych dobre.

„Śpieszmy się kochać ludzi, tak szybko odchodzą” – ten, tak już oklepany, cytat z księdza Twardowskiego dobrze by Polikarpowi zrobił. Zawczasu.

„Będziesz stale zajęty pracą według sił swych, zdolności i zamiłowania”.

„Pamiętaj, abyś nie kaził myśli ni ust mową o złym, marności i głupstwie”.

Oto dwa spośród dziesięciu przykazań domowego dekalogu samej Marii Rodziewiczówny. Czy naprawdę taki dekalog wisiał u niej w domu, nie wiem.

Pewne jest jednak, że główny bohater jej debiutanckiej powieści ściśle wszystkich tych nakazów przestrzegał. Czy z korzyścią dla siebie? Chyba tak, choć może lepiej (i bardziej dydaktycznie) byłoby, gdyby jego życiową drogę przedstawić w mniej dramatyczno-patetyczny sposób?

Może więc doszukałam się jednak jakiegoś powodu, dla którego warto dziś przeczytać tę książkę?

Chyba nie. Gdyby bowiem było w niej tyle poczucia humoru i dystansu, co w przywołanych wyżej dziesięciu przykazaniach, byłaby zdecydowanie lepiej przyswajalna. Nie wiem, czemu autorka pisząc ją, starannie pozbawiła treść jakichkolwiek przejawów tych właśnie cech – była wszak kobietą nietuzinkową, pełnokrwistą i ze wszech miar godną podziwu, także i dzisiaj. Może dlatego, że w momencie publikacji miała ledwie 20 lat? Może zaś z innych, tylko jej znanych, przyczyn?

Za „Strasznego dziadunia” więc – ledwie dostateczny; za życiorys i moją babcię – celujący.

Maria Rodziewiczówna „Straszny dziadunio”. Wydawnictwo Literackie, Kraków 1988.