W. Tochman "Eli, Eli", czyli dalej jest gorzej, ale blisko też nie najlepiej

Jedną z rzeczy, którą lubię najbardziej zarówno w czytaniu książek, jak i pisaniu bloga, jest nieprzewidywalność.

Moje codzienne życie w zasadzie – z małymi wyjątkami – bywa porządne i poukładane; mniej więcej wiem, co będzie się w nim działo za tydzień czy miesiąc.

Jak na razie nie potrafię jednak przewidzieć tego, co będę za tydzień czytać, ani tego o czym zechcę napisać.

Najnowszej książki Wojciecha Tochmana nie planowałam czytać. W dużej mierze było to spowodowane wrażeniami ze spotkania z tym autorem, podczas którego nieco zraziła mnie przybrana przez niego poza. Nie przepadam za osobami sprawiającymi wrażenie, że patrzą na wszystkich rozmówców z góry. I nawet jeśli wiem, że to raczej nieprawda (a sądzę, że tak jest w przypadku Tochmana), to trudno wykrzesać z siebie więcej niż tylko odrobinę sympatii.

Kiedy jednak stało się tak, że niespodziewanie, pod wpływem impulsu, przeczytałam „Eli, Eli”, nie wydawało mi się, abym mogła o tej lekturze cokolwiek w najbliższym czasie napisać. Niekompatybilność tej pozycji z choinkami, bombkami i Mikołajami wydaje się bowiem być aż nadto wyraźna.

Tymczasem okazało się, że jest zupełnie inaczej.

„Eli, Eli” z estetycznego punktu widzenia znakomicie nadaje się na prezent gwiazdkowy.

To książka pięknie wydana, z przemyślaną kompozycją i cudownymi, artystycznymi zdjęciami. Gdy dodać do tego nietypowy format i wysoką jakość papieru, aż żal nie położyć jej pod choinką.

W zasadzie zresztą, przeglądając ją pobieżnie w księgarni, można nie zorientować się, że to o filipińskich slumsach i ich mieszkańcach. O potwornej, w zasadzie niewyobrażalnej dla nas nędzy, ludzkim okrucieństwie i bezduszności. O nieszczęściu i braku perspektyw. O cierpieniu.

Nie każdy, w tym i ja, zrozumie dlaczego powinien interesować się tym, co na co dzień dzieje się w Filipinach. Zwłaszcza, że liczba ludzkich tragedii w Polsce ciągle wydaje się być wysoka.

Rozumiem, dlaczego tym tematem zainteresowali się i Tochman, i Wełnicki (autor zdjęć); zostało to dokładnie wyjaśnione w ostatnim rozdziale i w dołączonych „podziękowaniach”. 

Dalej jednak nie wiem, czy i po co i ja muszę to wszystko wiedzieć.

Nie żałuję, że przeczytałam tę książkę, ale trochę dziwię się, że tak mało mnie obeszły opisane w niej historie.

A każda z nich jest niezwykle dramatyczna. Wstrząsająca.

Każdy rozdział opowiada inną historię. Punktem wyjścia jest za każdym razem zdjęcie.

Najbardziej spektakularna historia to opowieść o „dziewczynie z perłą”, Josephine, chorej na rzadką i nieuleczalną chorobę skóry.

Bohaterami innego rozdziału jest dwójka żyjących w szafie malutkich dzieci, które – gdyby nie pojawiły się na drodze twórców tej historii – być może dziś już by nie żyły.

Pojawia się też opowieść grozy, o ludziach żyjących na cmentarzach.

Będzie i o bezmyślnych zachodnich turystach, wybierających się do slumsów na rodzaj safari, i o wykorzystujących ich głupotę tubylcach.

I o tym, jak ciężko jest w filipińskich slumsach zarobić tyle, ile w Polsce uznalibyśmy za marne grosze, a co tam stanowi kwotę pozwalającą na przeżycie.

Najwięcej miejsca zajmuje jednak opis beznadziei. I widmo wszechobecnej śmierci.

Tochman opowiada o wszystkim pozornie beznamiętnie, nie ukrywając swojej pozycji piszącego książkę reportera z dalekiego kraju. Przez pierwszych kilka rozdziałów nie zachęca to do lektury. Autor stosuje bowiem dość tanie chwyty, kontrastuje historie w sposób, który daje wrażenie moralizatorstwa.

Różnica między naszym a tamtym światem jest olbrzymia. Jeśli jednak w przypadku Chin czy chociażby Bangladeszu, mogę wykrzesać z siebie rodzaj poczucia winy, chociażby z uwagi na kupowanie taniej odzieży i napędzanie koniunktury na towary produkowane przez bezwzględne zachodnie koncerny, o tyle z Filipinami idzie mi znacznie gorzej.

Osobiście nie podróżuję bowiem w tamte strony, nie zatrzymuję się w luksusowych hotelach, że o nieuprawianiu seksturystyki nie wspomnę.

Wiem, że na świecie jest mnóstwo miejsc, w których jest bardzo źle, ale na co dzień widuję za dużo potwornej polskiej biedy i okropnych ludzkich nieszczęść, które dzieją się na wyciągnięcie ręki, aby wzruszać się wystylizowanymi historiami o jeszcze gorszych nieszczęściach w jeszcze czarniejszych miejscach. Nawet jeśli są znakomicie napisane.

I choć mniej więcej w połowie tej, dość krótkiej, opowieści, zrozumiałam (tak mi się przynajmniej wydaje) cel przyjęcia przez Tochmana takiej, a nie innej maniery pisarskiej, to jednak nie zaczęłam dzięki temu bardziej współodczuwać.

Może to mój defekt, może brak wrażliwości, a może nic w tym złego. Jedni spełniają się globalnie, inni zaś lokalnie.

Paradoksalnie jednak, teraz, tuż przed Świętami, dostrzegłam jedną ważną rzecz, o której pisze Tochman.

Hipokryzję pomagających.

Nie jest sztuką rzucić dolara na ulicy, albo dać banana głodnemu dziecku (które za chwilę może umrzeć wskutek zadławienia się nim), po czym odwrócić się na pięcie i odejść w glorii wielkiego dobroczyńcy.

Pomagać też trzeba umieć, a przede wszystkim trzeba robić to z pokorą.

Tochman nie kryje zresztą, że sam nie okazał się mistrzem w tej dyscyplinie. W książce napisał o tym w sposób, który jednak trochę mnie zirytował, może przez to, że nie do końca zaakceptowałam wspominaną wyżej manierę. Na szczęście przeczytałam także rozmowę z nim, zamieszczoną w 41 numerze tegorocznych „Wysokich obcasów”, a przeprowadzoną przez Dorotę Wodecką, w której mówił o tym w sposób dużo bardziej dla czytelnika strawny, gdyż niewystylizowany.

A napisałam dziś post o tej książce dlatego, że wczoraj pewna daleka znajoma, pracująca dla dużej korporacji, otrzymała od swojej szefowej maila.

W wiadomości zawarta była informacja o tym, że otóż – chwalmy Pana! – zarząd korporacji, której ma zaszczyt być trybikiem, postanowił przed świętami pomóc wybranej przez siebie ubogiej rodzinie. Ze strony zarządu pomoc sprowadza się do rzucenia szczytnego hasła oraz zarządzenia wśród trybików obligatoryjnego uczestnictwa w zbiórce pieniędzy. Wszystko podlane świątecznym sosem, pełnym haseł o miłości bliźniego.

Moja znajoma pracuje dla tej korporacji od kilku lat, ciągle na podstawie kolejnych umów zlecenia, zarabiając aktualnie niewiele ponad tysiąc złotych miesięcznie, a wykonując w zasadzie pracę na pełen etat. Jej sytuacja rodzinna i życiowa jest trudna, by nie powiedzieć, dramatyczna.

Nie trzeba jechać do Filipin, by zrozumieć, że ten świat nie jest najlepszym z możliwych.

Wojciech Tochman „Eli, Eli”, fotografie Grzegorz Wełnicki. Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2013.