W. Tochman "Wściekły pies", czyli bez znieczulenia

Nie wiem, czy wróciłabym do reportaży Wojciecha Tochmana, gdyby nie świadomość nadciągającego wielkimi krokami spotkania z autorem.

Tochman = ból. Czarna noc z szeroko rozwartymi źrenicami. Nie lubię tak. Nikt nie lubi.

źródło zdjęcia

Gdy pierwszy raz czytałam jego teksty, byłam jeszcze młoda (on też) i nie miałam dzieci.

Kiedy na początku tego wieku jeździliśmy z mężem do Chorwacji, w walizce leżała jego książka "Jakbyś kamień jadła". Rozmawialiśmy z Chorwatami o ich spojrzeniu na ten straszny czas, a w tyle głowy miałam to, co o wojnie na Bałkanach pisał Tochman.

Rok po tym, kiedy byliśmy tam ostatni raz, urodziłam pierwsze dziecko. Od tamtej pory aż do teraz nie mogłam zmusić się, żeby wziąć którąś z jego książek do ręki. Nadal nie jestem gotowa, aby wrócić do „Jakbyś kamień jadła”, nie mówiąc już o przeczytaniu „Dziś narysujemy śmierć”; dlatego sięgnęłam po „Wściekłego psa”.

W zasadzie dobrze się złożyło, bowiem niejako równolegle czytałam polskie reportaże Ryszarda Kapuścińskiego.

Kapuściński w zbiorze „Busz po polsku” zebrał migawki z Polski lat pięćdziesiątych ubiegłego wieku. Ot, fotografie, dodatkowe utrwalenie w pamięci tego, co kiedyś było tu i teraz. Czasem były to sceny banalne, czasem niecodzienne, jednak żadna z nich nie dotknęła mnie na wskroś.

Tochman wybrał tylko to, co boli. Pokazał konkretnych bohaterów, w ich bardzo indywidualnych sytuacjach, odnoszących się jednak zarazem do szerszego kontekstu, w którym wszyscy żyjemy. Może za 50 lat czytałabym te reportaże tak samo, jak teraz czytam teksty Kapuścińskiego, jednak czytam je dziś. Być może bolą mnie dlatego tak mocno, gdyż widzę, iż ciągle są aktualne. Pomimo upływu kilku lat (zbiór ukazał się w roku 2007; obecnie został wznowiony i uzupełniony o reportaże z tomu „Schodów się nie pali” – tytuł owej nowej całości to „Bóg zapłać”) niewiele się zmieniło, opisane w nim problemy nadal są realne.

Na pytanie czy kiedyś wróci do pisania reportaży o Polsce, Tochman odpowiedział że na razie nic na to nie wskazuje, bowiem uważa że nie ma nowych rzeczy, o których mógłby napisać. Po przeczytaniu „Wściekłego psa” w zasadzie go rozumiem. Problemy o których napisał kilka lat temu nie zniknęły, nie pojawiły się żadne cudowne rozwiązania; przeciwnie, część z nich zdaje się wciąż narastać.

Tochman pozornie nie komentuje; stawia tylko czasem pytania. Pytając ujawnia jednak niekiedy swój stosunek do bohaterów, uwypukla miejsca, w których widzi źródło problemu. Jego diagnoza zazwyczaj jest trafna, tylko co z tego, skoro nie wynaleziono jak dotąd lekarstwa.

W tym zbiorze znajdują się m.in. dwa reportaże, które dotyczą tego samego miejsca, tych samych ludzi i tego samego zdarzenia. Jest to otwierający całość „Mojżeszowy krzak” oraz kończące „Amen”. Tochman dwukrotnie – z różnej perspektywy czasowej – opowiada o tragicznej pielgrzymce autokarowej maturzystów z Białegostoku; pielgrzymce zakończonej wypadkiem, wskutek którego zginęło 13 osób. Wiem, że bez tego powrotu nie byłoby efektu, że dopiero on pokazał dodatkowy tragizm całej sytuacji, ale nie mogę pojąć, jak autor był w stanie tam wrócić. Zwłaszcza, że wiedział iż będzie to powrót bardzo bolesny. Dla wszystkich, także dla czytelników.

Polska Tochmana jest beznadziejna i przygnębiająca. Odbieram ją tak między innymi dlatego, że wiem iż tak wygląda naprawdę. Na szczęście wiem również, że ta prawda nie jest całą prawdą i że nawet u nas słońce czasem świeci.

Na razie jednak cieszę się z deklaracji autora, że nie będzie pisał o Polsce. Wystarczy mi tego, co sama widzę na co dzień, o czym czytam w gazetach. Czekam jednak z zaciekawieniem na jego nową książkę, nad którą teraz pracuje. Jak zdradził, powinna się ona ukazać jesienią, a będzie opowiadała o filipińskich slumsach. I pomimo że zdaniem Tochmana istnieje wiele podobieństw między Filipinami a Polską, mam nadzieję że ostatecznie okaże się, iż jest ich mniej niż przypuszcza.

Wojciech Tochman „Wściekły pies”, Wydawnictwo Znak, Kraków 2007.