E. Nesbit "Pięcioro dzieci i coś", czyli poszerzam horyzonty

Nie wiem jak to się stało, ale w dzieciństwie na pewno nie czytałam książek Edith Nesbit.

„Nesbit, Nesbit, kto to taki?” – drapałam się po głowie, niczym twórcy strony internetowej biblioteki szkolnej Zespołu Szkół w Graboszycach, którzy uznali że „E.” przed nazwiskiem musi oznaczać mężczyznę i na liście lektur uzupełniających dla klasy IV umieścili „Pięcioro dzieci i coś”, tyle że autorstwa niejakiego Evansa Nesbita. Szczere gratulacje i pełen szacun, naprawdę!

Ja jednak dziś o Evansie nie wspomnę, wyrażając zamiast tego swój zachwyt nad twórczością Edith, która – cóż za zbieg okoliczności – napisała książkę o identycznym tytule co Evans.

Nie wiedziałabym o niej pewnie do dziś, gdyby nie Lirael i jej listopadowy wpis. Jej entuzjazm, wsparty przez Zacofanego w Lekturze, sprawił że prawie cały grudzień upłynął mi i Starszemu na wieczornej lekturze opowieści o przygodach Piaskoludka i czworga zakłócających jego spokój małych intruzów (nie licząc piątego dziecka, zwanego Barankiem).

W tym roku zdarzyło się nam już czytać parę ramotek, z których najstarszymi były chyba książki o przygodach Baltazara Gąbki (najstarsza z nich została wydana w 1965 roku). Ich wiek w zasadzie nam nie przeszkadzał, choć zdarzały się momenty, w których coś zgrzytało.

Edith Nesbit napisała natomiast książkę, w której nie zgrzyta nic. Owszem, jest dom ze służbą, kucharką i boną do dzieci, dziewczynki noszą kapelusze, a chłopcy pończochy, jednak na czytającym nie robi to żadnego wrażenia. Tak po prostu jest, bo tak ma być, a wszelkie pytania są zbędne. Bez mrugnięcia okiem czytelnik przyjmuje też pojawienie się kluczowej postaci, czyli niespecjalnie uprzejmego i życzliwego stworka Psammetycha (Piaskoludka), który żył już w czasach gdy każdy jadł na śniadanie pterodaktyla, jednak największym przysmakiem było megaterium. No przecież!

I tylko mi oczy robiły się coraz większe ze zdziwienia, w miarę jak uświadamiałam sobie że oto czytam powieść, która pierwszy raz ukazała się drukiem w roku 1901. Starszy miał natomiast tę informację, hm, dokładnie tam, i bez przeszkód oraz jakichkolwiek komplikacji płynnie przełączał się między „Pięciorgiem dzieci…” a kultową pozycją „Co kryje mrok” z serii Lego Ninjago.

W zasadzie zresztą obie te książki mają ze sobą coś wspólnego (myślę, że Nesbit – Edith, nie Evans – nie przewraca się teraz w grobie, wyrażając w ten sposób swe oburzenie z powodu zestawienia jej książki z dziełem o tak nikłej literackiej wartości; zrobiła na mnie wrażenie równej babki, która nie bierze takich rzeczy do siebie). I jedną, i drugą książkę można bowiem zaliczyć do tzw. literatury fantastycznej. Nesbit wymieniana jest wszak jako prekursorka tego gatunku, razem z J.B.Barrie, twórcą „Piotrusia Pana” i F.H.Burnett, znanej najbardziej z „Tajemniczego ogrodu”. Zaiste, ignorancja ma była wielka, zwłaszcza że do niedawna uważałam, że mam całkiem niezłe pojęcie o fantastyce!

Nesbit ujęła mnie przede wszystkim swoim stylem prowadzenia opowieści – lekkim, dowcipnym, ale nie schlebiającym w prosty sposób dziecięcym gustom. Silnie skojarzyła mi się przez to z Astrid Lindgren, która do tej pory była dla mnie największą wyznawczynią wiary w mądrość dzieci.

Bohaterowie książki otrzymują szansę na to, że zostaną spełnione wszelkie ich życzenia, ze wszystkimi tego konsekwencjami. Jest więc śmiesznie, strasznie, niekiedy dramatycznie, czasem zaś dziwnie. Nigdy nie jest jednak grożącopalczaście i moralizatorsko. Kto chce, sam może wyciągnąć wnioski z lektury; kto nie chce, niech się po prostu dobrze bawi.

Czytaliśmy wydanie w znakomitym tłumaczeniu Ireny Tuwim, opatrzone jednak znacznie mniej znakomitymi ilustracjami Marty Blachury. Niby nic nie można im zarzucić, ale to nie moja estetyka (Starszego też nie). Dlatego ucieszyła mnie informacja, że już w tym miesiącu powinno ukazać się nowe wydanie tej książki, firmowane przez „Znak”, w tym samym tłumaczeniu, jednak z ilustracjami Marii Orłowskiej-Gabryś. Nie wykluczam, że to tylko sentyment do czasów mojego dzieciństwa, ale wydaje mi się, że to będzie to.

Jedyne, czego nie rozumiem, to faktu że książka została zaliczona do lektur dla klas czwartych szkoły podstawowej. Pewnym wytłumaczeniem wydaje się jej objętość, sugerująca, że młodsze dzieci mogłyby nie poradzić sobie z samodzielną lekturą. Nie zmienia to jednak tego, że moim zdaniem idealną grupą wiekową są dzieci młodsze, 7-8 latki. Tylko, czy da się ich masowo zarazić sympatią do Piaskoludka? Niestety wątpię, bowiem do tego potrzeba byłoby pospolitego ruszenia zarażających, a coś ostatnio nie słyszałam o zaciągu.

My jednak na pewno sięgniemy po kolejne części – „Feniks i dywan” oraz „Historię amuletu”. Nie mam jednak pojęcia kiedy, gdyż święty Mikołaj odpowiedzialny za książkową część dziecięcych prezentów w tym roku zupełnie oszalał, zapewniając nam przez to czytelniczą rozrywkę na dobrych kilka tygodni.

Edith Nesbit „Pięcioro dzieci i coś”, Wydawnictwo Zielona Sowa, Kraków 2010; przełożyła Irena Tuwim.