K. Blixen "Zimowe opowieści", czyli Karen, opowiedz mi bajkę

Książki dobrze jest czytać w pasującym do nich otoczeniu. Podobno.

Ok, może niekoniecznie trzeba błąkać się po ciemnych zaułkach z latarką i kryminałem pod pachą, ale jeśli dzieło np. ma w tytule porę roku, wydawałoby się wskazanym odpowiednio dobrać moment lektury.

Teoretyzuję teraz, bowiem taka staranność czytelnicza nie przydarzyła mi się dotąd zbyt wiele razy. Z zamierzchłych czasów pamiętam lekturę „Wieści” Whartona w okolicach Bożego Narodzenia (każdy kiedyś czytał Whartona…) i … nic więcej nie przychodzi mi do głowy (choć coś na pewno było). W każdym razie, „Księga jesiennych demonów” Grzędowicza czeka grzecznie na półce już trzeci rok, bowiem wszystkie minione jesienie były jakoś za krótkie.

Mając powyższe na uwadze, lekturę „Zimowych opowieści” Karen Blixen zaplanowałam bardzo starannie. Jodły miały szumieć na ośnieżonych gór szczytach, a ja, otulona ciepłym pledem, popijając wino grzane z korzeniami, miałam zagłębiać się w okładkowo kuszący zimowy pejzaż. Nie, nie wiem co w tym czasie miały robić moje dzieci, plan nie był bowiem w stu procentach dopracowany; liczyłam że ten problem jakoś się rozwiąże.

Faktycznie, rozwiązał się. Szumiała, owszem, rtęć w termometrach wetkniętych dzieciom pod pachy, a zimowy pejzaż okazał się osiągalny wyłącznie przy pomocy bloku A3 i białej kredki. Jakości lektury i jej odbiorowi to jednak nie zaszkodziło, nic a nic.

Nie znam prozy Karen Blixen. Nie czytałam nawet „Pożegnania z Afryką”. Nie miałam więc żadnych oczekiwań i wyobrażeń, choć tkwiące w pamięci filmowe afrykańskie pejzaże nie za bardzo komponowały mi się z zimą. I słusznie, gdyż to bajka o zupełnie czym innym.

Zbiór, wydany po raz pierwszy w wojennym roku 1942, składa się z jedenastu opowieści. „Opowieść” to najlepsze słowo; w żadnym wypadku nie są to bowiem „opowiadania”. Autorka (która w tym czasie udawała, że jest autorem, publikując pod pseudonimem Isak Denisen) oplata swoimi historiami niczym jedwabnymi nićmi, przenosząc czytelnika w świat niby realny, a jednak jakby odrobinę magiczny. W niektórych historiach elementy magii pojawiają się wprost i jednoznacznie (jak w otwierającej zbiór „Opowieści chłopca okrętowego”); w innych opowieściach pozornie jej nie ma, jednak gdy się kończą, zostawia ona swój ślad w postaci lekkiego oszołomienia i szeregu pytań („Heloiza”, „Historia perły”). Część dzieje się w Europie, pod koniec XIX wieku, jednak zdarzają się i takie, które osadzone są gdzieś w odległej, może średniowiecznej przeszłości (przejmujące „Pole żalu”). Bohaterami większości są dzieci i młodzi ludzie (jeśli chodzi o dzieci, dla mnie mistrzostwem jest „Mały marzyciel”), ale w każdym (chyba tylko poza ostatnią „Budującą opowieścią”) bardzo istotną rolę odgrywają kobiety. Młode i stare, biedne i bogate, zawsze jednak, mimo pozornej nieraz słabości i kruchości, silne. Co w tym najlepsze, uświadomiłam to sobie dopiero teraz, usiłując usystematyzować wrażenia z lektury; w czasie czytania tych historii wydawało mi się bowiem, że pierwszoplanowymi bohaterami niemal każdej są mężczyźni.

źródło zdjęcia

Czytając wcześniej to i owo o Karen Blixen, wszędzie napotykałam wzmianki o tym, iż była nazywana „Szeherezadą Północy” (to Hannah Arendt jako pierwsza miała ją tak nazwać). Nie lubię takich etykiet, jednak po lekturze muszę przyznać, że ta jest niezwykle trafna.

A dlaczego Szeherezada uważa swoje opowieści za „zimowe”? Na pewno nie dlatego, że ich akcja toczy się zimą (bo zazwyczaj się nie toczy). Może jednak dlatego, że podczas długich i ciemnych zimowych wieczorów wybrzmiewają one najdobitniej?

Karen Blixen „Zimowe opowieści”; przełożył Franciszek Jaszuński. Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 1996.