J. Wróbel "Zbrodnia doskonała", czyli o bardzo porządnych trupach

Opatrzenie książki przedmową zazwyczaj powoduje, że w mojej głowie powstają najgorsze podejrzenia.

Zasadniczo w grę wchodzą dwie sytuacje:

a)     autor, bądź wydawca uważają dzieło za tak trudne i hermetyczne, a czytelników za tak głupich, że uważają, iż tylko w ten sposób uda się zepchnąć ich (czytelników) na właściwe tory myślowe. Te przedmowy zwykle napisane są bardzo mądrym językiem, pełnym przypisów i cytatów.

b)     autor, bądź wydawca nie są pewni, czy znajdzie się ktokolwiek, kto zechce sięgnąć po książkę, która nie jest najwyższych lotów, dlatego myślą, że nie zaszkodzi jej lekkie podrasowanie. Te przedmowy zwykle roją się od wykrzykników i przymiotników.

Przedmowa, którą Jan Wróbel poprzedził wydany drukiem zbiór swoich opowiadań, nie mieści się w żadnej z tych dwóch kategorii. Najchętniej przytoczyłabym ją tu w całości, bowiem znakomicie oddaje moje odczucia zarówno przed, jak i po lekturze.

Jan Wróbel pisze bowiem tak:

         „Opowiadanie kryminalne, jako gatunek, trąci myszką, prawda? Fado, blues, komedia romantyczna, Kaczor Donald (i w ogóle komiksy), cyrk i filmy Barei też trącą myszką, a przecież mają wielbicieli w każdym pokoleniu Polaków. Nasze życie bez opowiadań kryminalnych byłoby uboższe. Nikt, komu bliskie są zgrabne zbrodnie, nie może pozostawać obojętny wobec straszliwej groźby zaginięcia całego gatunku wyniesionego kiedyś tak wysoko przez Arthura Conan Doyle’a.

         A tak mogłoby się stać, gdybyśmy nie byli czujni. W dobie powszechnej promocji diety i homeopatii w księgarniach królują kryminały tak opasłe, że trudno je samemu przytachać do domu. W wielotomowych morderstwach prym wiodą psychopaci, gwałciciele, ludożercy i wyznawcy wampirycznych sekt. Wszystko bardzo pięknie, ale w sercu miłośnika kryminału jest też miejsce dla starego, dobrego kamerdynera zapraszającego do biblioteki na kawę i rozstrzygnięcie Zagadki Przesuniętego Barometru itp. To świat, który nie może zaginąć.”

W rzeczy samej.

Nie pamiętam co było pierwszym kryminałem, jaki wpadł mi w rękę, ale jestem pewna, że była to któraś z krótkich form. Być może wspomniany Conan Doyle, a może drukowane w latach sześćdziesiątych w „Przekroju” króciutkie zagadki kryminalne (moi dziadkowie dysponowali opasłym tomiszczem, w którym zebrane były bodajże dwa roczniki „Przekroju” z tego czasu). Potem przyszedł czas na Agathę Christie i niebieskie zeszyty z serii „Ewa wzywa 07”. I owszem, przeżyłam też okres fascynacji grubymi księgami w czarnych okładkach, kryjącymi w sobie pochodzące ze Skandynawii najmroczniejsze z mrocznych opowieści o wynaturzeniach i potwornościach, o jakich nie słyszałam nawet na zajęciach z medycyny sądowej. Okres ów jednak nadspodziewanie szybko minął i raczej już nie wróci (od roku nie jestem w stanie przemóc się nawet dla Hakana Nessera).

Co innego owe małe, krótkie, leciutkie historyjki. Historyjki, w których owszem, niezbędnym elementem jest uśmiercenie jakiegoś nieszczęśnika, jednak jego krew nigdy nie bryzga, a już na pewno nigdy nie ochlapuje choćby czubków butów dystyngowanego detektywa w meloniku. Rozkosz, relaks i przyjemność w jej najczystszej postaci.

Opowiadania autorstwa Jana Wróbla (i jeśli wierzyć przedmowie – jego córki, Małgorzaty) nie są może arcydziełem w omawianym gatunku, jednak bardzo porządne rzemiosło to także coś, czym nie należy gardzić.

Niektóre lapidarne, ledwie kilkustronicowe, inne dłuższe (co oznacza: około dwudziestronicowe), osadzone w polskich realiach - zarówno przaśnych, jak i ekskluzywnych, choć niekiedy i za granicą (jak w przypadku dziejącego się w Hiszpanii "Pięknego morderstwa"), zabawne („Sławny detektyw”), ale także wstrząsające („Cień matki”, niestety dość mocno przypominający mi znane zawodowo historie). Czyta się szybko i przyjemnie, choć równie szybko też zapomina (ale to regularnie zdarza mi się też w przypadku książek Agathy Christie, więc nie zamierzam czynić z tego zarzutu). Większość historii przesiąknięta jest specyficznym poczuciem humoru Wróbla, którego z tego właśnie powodu zaliczam do jednego ze swoich ulubionych publicystów. W czasie takim jak teraz, kiedy nie nadążam z gonieniem w kółko w celu złapania własnego ogona i odliczam dni do urlopu, jest on jedną z niewielu występujących w mediach osób, które mnie nie denerwują, a wręcz działają kojąco.

Próbka stylu? Proszę bardzo, oto fragment opowiadania „Zbrodnia doskonała, rehabilitacja”, według mnie bezsprzecznie pióra Jana Wróbla (autor nie zdradza, które z opowiadań napisał on, a które jego córka):

„Rozmarzyłem się. Naprawdę pomocny gadżet to byłby anihilitator żon. Powiedzmy szafa umieszczona w miejskim parku, koło fontanny. Żona robi się zgorzkniała, marudna, czy, he, he, niewierna… Idziesz z nią na spacer i wśród odświeżającego deszczyku maleńkich kropel wciskasz dwa razy pewien guzik i psyt, nie ma żony. Wonderfull.

Nie, jednak nie wonderfull, ciało musi zostać. Inaczej sąd będzie dziesięć lat „Wzywał do stawiennictwa…” i nici ze spadku. Bez sensu. Na każdym kroku komplikacje.”

I naprawdę nie chodzi tylko o to, że autor rozbraja mnie dogłębną znajomością sądowych procedur i realiów. Decydujące znaczenie ma bowiem raczej to, że jest człowiekiem z natury uśmiechniętym, także wówczas, gdy pochyla się nad nieboszczykiem. Dlatego liczę też na to, że nie będzie żywił do mnie urazy, gdy wyznam że jego książkę nabyłam tylko dlatego, że była objęta całkowitą i totalną przeceną. Tanio, bowiem bo tanio, ale uzyskał w ten sposób zamierzony, jak sądzę, efekt finalny w postaci całkiem zadowolonego czytelnika.

Jan Wróbel „Zbrodnia doskonała”. Świat Książki, Warszawa 2011.