O dziadkach, ich duchach i aniołach, czyli Zaduszki z książkami dla dzieci

Jeśli nie wydarzy się nic nadzwyczajnego, pierwszą „bliską” śmiercią z jaką zetkną się nasze dzieci, będzie śmierć dziadków lub pradziadków.

W świecie, w którym żyjemy, każdy przeżyty rok przybliża nas jednak (i nasze dzieci także) do traktowania śmierci jako czegoś, co odbywa się poza nami i co budzi nasz lęk, o ile nie wstręt.

Szpitale, profesjonalne zakłady pogrzebowe zdejmują z nas konieczność bezpośredniego stykania się ze śmiercią, z całą jej przyziemnością.

Czy to dobrze, czy to źle, długo by o tym pisać.

Ja jednak, bazując na osobistych doświadczeniach, mam wrażenie, że my, „miastowi”, trochę się gdzieś pogubiliśmy. I jako dorośli zagubiliśmy naturalne podejście do śmierci, takie jakie mają dzieci.

Tak się składa, że trzy książki, o jakich zamierzam dziś napisać nie są książkami napisanymi przez polskich autorów. Może to symptomatyczne, a może nie. Niedawno pojawiła się wszak książka Zofii Staneckiej „Świat według dziadka”, wcześniej o śmierci oczami dziecka pisał też Jarosław Mikołajewski. To dobrze. Mam tylko nadzieję, że oboje polscy autorzy poszli w podobną stronę, co ich dwie zagraniczne koleżanki i jeden kolega.

Śmierć w książkach Skandynawów jest bowiem dla dzieci czymś zwyczajnym. Co wcale nie znaczy to samo, co „obojętnym”.

W najbardziej pod tym względem nieoczywistej „Chuście babci”, dzieci potrzebują czasu, ale i właściwego miejsca na to, by wszystko sobie w spokoju przemyśleć.

„- Jeśli ktoś myśli, to zazwyczaj znajduje właściwe obrazy i słowa. A jak już znajdzie obrazy i słowa, znajdzie też pytania. A jeśli zacznie pytać, zaraz pojawią się następne pytania.” – mówi dzieciom babcia.

„- A odpowiedzi? Nigdy się nie znajdują? – zapytał Biliam.

- Czasami tak – odparła babcia.”

O ile „Chusta babci” jest refleksyjna i metaforyczna, o tyle „Esben i duch dziadka” porusza temat śmierci bardzo wprost.

„Był sobie chłopiec Esben. Miał on dziadka, którego nazywał Dziadkiem.

Jednak pewnego dnia wszystko się zmieniło. To znaczy, Esben nie przestał nazywać dziadka Dziadkiem, ale stracił go, ponieważ Dziadek zmarł nagle na ulicy na coś, co nazywa się niewydolnością serca.

Chłopca ogarnął smutek. Płakał i płakał.”

Potem jednak chłopiec zaczyna się całkiem nieźle bawić. Dziadek przychodzi bowiem do niego podczas kolejnych nocy.

„-Dziadku? – zagadnął go Esben. Nikt mu nie powiedział, że Dziadek mógłby wpaść na pomysł, żeby przyjść i usiąść na komodzie. Wszyscy mówili tylko o aniołach i prochu. – Co robisz? Myślałem, że umarłeś.

- Też tak myślałem – odpowiedział Dziadek.

- Ojej – zawołał Esben. – Ty jesteś duchem!

- Też coś! – mruknął Dziadek.”

Tej i kolejnej nocy Esben prawie nie śpi, szukając razem z Dziadkiem pomysłów na to, aby pomóc mu przestać być duchem. Jednak kiedy rano opowiada o wszystkim rodzicom, ci patrzą tylko na niego z troską i proponują, aby może nie poszedł do przedszkola.

„Esben nie bardzo wiedział, co to miało do rzeczy, ale z chęcią został w domu.”

Ostatecznie jednak zarówno Dziadek, jak i Esben przypominają sobie bardzo wiele bardzo ważnych rzeczy.

„No właśnie – ucieszył się Dziadek. – I o to chodzi.

- O które „to”?

- O wszystko, i o wszystko to, czego nie wymieniłeś – wyjaśnił Dziadek, a uśmiech zniknął z jego twarzy. Brakuje mi… Nie pożegnałem się jeszcze z tobą, a ty przecież jesteś moim Esbenem.

I trochę sobie obaj popłakali.”

I ja zawsze płaczę, ilekroć czytam tę książkę, nieważne czy po raz pierwszy, czy sto pierwszy; czy w listopadzie, czy w maju.

Być może dlatego chcę wierzyć, że choć duchy naszych bliskich ostatecznie rozpłyną się gdzieś w ciemności, to jednak inne duchy, blisko z nimi związane, będą nad nami czuwać.

Tak, jak dzieje się to w oszczędnej historii Jutty Bauer o dziadkowym aniele stróżu.

Dziadek bohatera tej opowieści leży w szpitalu, który wydaje się równie obskurny i nieprzyjazny jak te, które znamy.

Mimo to, chętnie opowiada o swoim życiu, które obfitowało w zabawne, ale i tragiczne wydarzenia, z których jednak zawsze – dziwnym (a może wcale nie dziwnym?) trafem wychodził cało.

„- Miałem wiele szczęścia.” – mówi dziadek, kołysząc (się?) w bujanym fotelu, po czym – zmęczony – zamyka oczy.

I choć wydaje się to nam dziwne, zdarza się, że kiedy umierają nasi bliscy, na zewnątrz świeci słońce, a świat jest piękny. Życie toczy się dalej.

Z aniołami stróżami naszych dziadków lub po prostu ze wspomnieniami o nich powinno okazać się choć trochę łatwiejsze.

„Chusta babci” Åsa Lind, ilustrowała Joanna Hellgren; przełożyła ze szwedzkiego Agnieszka Stróżyk. Wydawnictwo Zakamarki, Poznań 2013.

„Esben i duch dziadka” Kim Fupz Aakeson, Eva Ericsson; przełożyła Katarzyna Stręk. Wydawnictwo Media Rodzina, Poznań 2006.

Jutta Bauer „Opas Engel”. Carlsen Verlag, Hamburg 2003.