O śmierci metodycznie i naukowo, czyli definitywnie żegnam się z listopadem

Plan zakładał, że w listopadzie będę cyklicznie pisać o śmierci w książkach dla dzieci oraz o potworach i strachach.

Lubię mieszać szyki planom.

A poza tym listopad okazał się być wyjątkowo i złośliwie krótki, za to przerażająco napięty.

Aby planowi nie było bardzo smutno, postanowiłam zamknąć chociaż cykl śmiertelny. Postraszyć się wszak zdążymy, wieczory jeszcze długo będą czarne.

O śmierci u mnie do tej pory było obrazkowo, dziadkowo i przyrodniczo. W zasadzie warto byłoby się jednak dowiedzieć o co w tym wszystkim naprawdę chodzi.

Żadna z trzech książek, o których napiszę nie jest moim zdaniem przeznaczona dla dzieci, które właśnie doświadczyły śmierci. Dla dorosłych zresztą też nie.

Kiedy niedawno wróciłam z pogrzebu bliskiej mi osoby, wzięłam do ręki „Niebo” Gilberta. Nie miałam wtedy ochoty czytać o fizjologii śmierci, o tym co dzieje się z ciałem i jak w różnych kulturach celebruje się czyjeś odejście. W odróżnieniu od dzieci znam odpowiedzi na większość prostych pytań, niekiedy aż za dobrze, co nie znaczy, że w takich sytuacjach mam ochotę czynić z tej wiedzy użytek.

Każda z trzech książek, które trafiły w moje ręce jest nieco inna.

Francuska „O Grzesiu, chłopczyku, który nie przestawał zadawać pytań”, traktuje o śmierci jako tylko o jednym z wielu poruszanych problemów. Pomiędzy odpowiedzią na pytanie o to „dlaczego trzeba chodzić o przedszkola?” i „gdzie byłem, kiedy mnie nie było?”, autorzy próbują bowiem wytłumaczyć i to, „co to jest śmierć?”. To raczej tylko muśnięcie tematu, bez szerszego rozwinięcia, ale na początek, zwłaszcza dla młodszych dzieci, znakomicie moim zdaniem się nada.

Dwie pozostałe to pozycje prosto ze Szwecji, napisane i zilustrowane przez osoby całkowicie pozbawione kompleksów. Do tej pory wydawało mi się, że ten kto bazgrze jak kura pazurem (ja! ja!) powinien unikać pokazywania swoich rękodzieł osobom trzecim. Zdaje się jednak, że jest to pogląd niesłuszny, bo chyba – sądząc po sukcesie obu pozycji - można na tym sporo zarobić.

Zarówno bowiem Jonathan Lindström, jak i Pernilla Stalfelt rysują moim zdaniem fatalnie (gdyby któreś z nich miało wygrać w konkursie na najgorszego rysownika, postawiłabym na Stalfelt), za to dosadnie.

Tu próbka możliwości pani Stalfelt:

Tu zaś pana Lindströma:

Jeśli chodzi jednak o udzielanie odpowiedzi na różne nurtujące dzieci pytania, oboje są bezkonkurencyjni.

O ile Stalfelt skupia się bardziej na kwestiach prozaicznych, takich jak sam proces umierania oraz obrzędy i zwyczaje związane z pochówkiem, o tyle Lindström więcej miejsca poświęca na rozważania naukowo-filozoficzno-religijne. Stalfelt jest przy tym lakoniczna i politycznie poprawna, natomiast Lindström stara się ukazać całą złożoność problemu, wielokrotnie podkreślając ludzką bezradność w podejmowanych próbach wyjaśniania fenomenu śmierci i narodzin. 

Jeśli kogoś oburza to, że dzieciom ośmio-dziesięcioletnim (bo taki chyba jest właściwy krąg adresatów obu tych książek), chowanym w kraju, w którym dominującym wyznaniem jest wyznanie rzymskokatolickie, podsuwa się pozycje, w których poddaje się w wątpliwość to, czy aby na pewno człowiek jest obdarzony nieśmiertelną duszą, na pewno nie powinien  sięgać po żadną z tych książek.

Ci jednak, którzy dostrzegają, że żyjemy w świecie, w którym coraz więcej osób wierzy w nic, a w każdym razie mocno wątpi, nie powinni się bać, zwłaszcza książki Lindströma. Pisze on bowiem z dużym taktem i wyczuciem, a z każdego napisanego przez niego słowa bije szacunek do drugiej osoby i jej poglądów. Z takim podejściem mamy zaś do czynienia zdecydowanie za rzadko, być może dlatego tolerancja nie jest naszą najsilniejszą stroną.

Dlatego, o ile nie jestem pewna czy sięgnę po kolejne pozycje napisane przez Stalfelt, wydawane u nas w serii „Mała książka o…” (nie pociąga mnie zwłaszcza ta o kupie), o tyle kupiłam już dwie pozostałe wydane w Polsce książki dla dzieci napisane przez Lindströma. To on, a nie Stalfelt uświadomił mi bowiem nie tylko to, że jest wiele pytań, na które nie znam odpowiedzi, ale – co gorsza – że są takie, o których dotąd nie wiedziałam, że powinnam je sobie postawić.

Matthieu de Laubier, Marie Aubinais, Gwénaëlle Boulet, Catherine Proteaux “O Grzesiu, chłopczyku, który nie prestawał zadawać pytań”, przełożyła Klementyna Suchanow. Wydawnictwo Znak, Kraków 2012.

Pernilla Stalfelt „Mała książka o śmierci”, przekład Iwona Jędrzejewska. Wydawnictwo Czarna Owca, Warszawa 2008.

Jonathan Lindström „Tajemnica śmierci”, tłumaczenie Magdalena Kostrzewska. Wydawnictwo Czarna Owieczka, Warszawa 2011.