Broad Peak, czyli dwie książki o tym, że odpowiedź kryje się w szarości

Czasem tak jest, że coś pcha cię ku czemuś. Nie umiesz znaleźć dla tego racjonalnego uzasadnienia, ba! zdarza się, że znajdujesz wyłącznie argumenty kontra, ale przyciąganie okazuje się silniejsze. Jasne, możesz próbować z nim walczyć. Musisz jednak pamiętać, że ceną zwycięstwa często okazuje się niedające się przezwyciężyć poczucie niespełnienia i rozgoryczenie.

Wiedz również, że jeśli zdecydujesz się podążyć ku owemu czemuś, po okresie euforii zderzysz się z szeregiem trudnych pytań.

Czy w poszukiwaniu szczęścia, samozaspokojenia, pełni faktycznie jestem niczym nieograniczony? Czy może jednak powinienem liczyć się z kimś lub czymś? Czy moja pasja nie jest przypadkiem ucieczką?

W ten sposób, prędzej czy później, dotrzesz do pytania, na które nikt dotąd nie udzielił odpowiedzi idealnej: co jest w życiu najważniejsze?

Ostatnio przeczytałam dwie książki o ludziach, w których życiu najważniejsze są lub były góry.

Najłatwiej byłoby mi napisać, że kompletnie ich nie rozumiem. W ustach osoby, która na co dzień zmaga się z lękiem wysokości, zabrzmiałoby to wszak logicznie.

Coś jednak pcha mnie ku tym historiom.

W maju, niemal jednocześnie, ukazały się dwie książki o ubiegłorocznej tragedii na Broad Peak. O wydarzeniu, które najpierw wydawało się niebem, jednak bardzo szybko przerodziło się w piekło. W dniu 6 marca 2013 roku na szczycie jednego z ośmiotysięczników, Broad Peak, stanęło czterech Polaków: Adam Bielecki, Maciej Berbeka, Artur Małek i Tomasz Kowalski. Była to wyprawa narodowa, w ramach stworzonego przez Artura Hajzera programu Polski Himalaizm Zimowy. Programu, który był (i jest, gdyż mimo śmierci jego twórcy jest kontynuowany, patrz tutaj) próbą ponownego ulokowania Polaków na tym stopniu wysokogórskiego podium, na którym stali w latach osiemdziesiątych ubiegłego wieku. Przebieg tej wyprawy był relacjonowany na żywo przez telewizje, stacje radiowe i – przede wszystkim – media elektroniczne. Bardzo szybko jednak euforyczne, niemal niebiańskie wiadomości o historycznym sukcesie Polaków, którym udało się, jako pierwszym na świecie, wejść zimą na Broad Peak, przerodziły się w pełne dramatyzmu relacje z piekielnych czeluści. W dniu 7 marca w obozie znajdowali się bowiem tylko dwaj wspinacze, Adam Bielecki i Artur Małek. 8 marca Maciej Berbeka i Tomasz Kowalski zostali uznani za zmarłych.

O tej właśnie tragedii napisali zarówno Bartek Dobroch i Przemysław Wilczyński („Broad Peak. Niebo i piekło”), jak i Jacek Hugo-Bader („Długi film o miłości. Powrót na Broad Peak”).

Napisali o tym samym, jednak nie tak samo.

wierzchołek główny Broad Peak
źródło zdjęcia tu 

Uważam, że książkę Dobrocha – alpinisty i dziennikarza oraz Wilczyńskiego – dziennikarza i syna himalaisty, powinno się przeczytać nie tylko z uwagi na genialne zdjęcie na okładce. Jest to bowiem jedna z bardziej rzetelnych analiz, z jakimi kiedykolwiek się zetknęłam. Na ponad czterystu stronach obaj autorzy próbują przebić się przez jazgot, jaki podniósł się po tragedii i pokazać, wytłumaczyć całą złożoność sytuacji. Wcześniej na łamach „Tygodnika Powszechnego” ukazało się zresztą szereg napisanych przezeń artykułów, w których próbowali robić dokładnie to samo (artykuły te częściowo wykorzystano w książce, zbiorcze zestawienie linków do większości z nich tutaj).

Z tej książki dowiemy się więc, skąd wziął się polski himalaizm i czym właściwie jest wysokogórska wspinaczka. Poznamy, niemal minuta po minucie, szczegóły tragicznej wyprawy i jej bohaterów, a także ich rodziny. Wszystko po to, by dowiedzieć się na końcu, że na żadne z podstawowych, wiążących się z tą tragiczną historią pytań nie ma jednej, właściwej odpowiedzi.

Paradoksalnie, właśnie dzięki temu być może coś zrozumiemy.

Jacek Hugo-Bader w trakcie wyprawy
źródło zdjęcia tutaj

Porównywanie tej książki z książką autorstwa Jacka Hugo-Badera nie ma, moim zdaniem, najmniejszego sensu. To zupełnie inne kategorie. Książka Dobrocha i Wilczyńskiego jest wszak niemal wyprana z emocji (choć uważni czytelnicy znajdą tu i ówdzie ich ślady), podczas gdy Hugo-Bader, swoim zwyczajem, przytłacza swoją ekspresywnością. Odmienne są także perspektywy twórców: Dobroch i Wilczyński obserwują z pewnego oddalenia, podczas gdy Hugo-Bader, który na Broad Peak wyruszył razem z wyprawą poszukiwawczą Jacka Berbeki, brata zmarłego Macieja Berbeki, relacjonuje niemal z samego środka piekła.

Mam wrażenie, że ci wszyscy, którzy zarzucali Baderowi, że w swoich książkach i reportażach mija się z rzeczywistością, po tej książce powinni zamilknąć. Oczywiście, że także i tym razem napisał opowieść subiektywną (do czego ma pełne prawo, skoro wyruszył w tak piekielną podróż i ją przetrwał, mówi o tym m.in. tutaj), jednak nie wierzę w to, by – stąpając po tak niepewnym gruncie, niemal po prochach zmarłych i plecach żywych – koloryzował i przeinaczał. Nie wierzę w to, mimo tego, że autor przyznaje się do paskudnego zachowania, którego dopuścił się w czasie trwania ekspedycji poszukiwawczej, polegającego na (zawoalowanym, ale jednak) zarzuceniu nierzetelności nieżyjącemu już dziennikarzowi Tygodnika Powszechnego, Mariuszowi Kargulowi, który przeprowadził z nim wywiad (szczegóły tutaj). Rozumiem, dlaczego to zrobił, gdyż wiem, że był wówczas w tym, a nie w innym miejscu, w tym, a nie w innym czasie. Nie wiem zarazem, czy sama zachowałabym się inaczej, choć chciałabym wierzyć w to, że tak.

Tak samo też wydaje mi się, że rozumiem dlaczego tak a nie inaczej postąpili ci dwaj uczestnicy feralnej wyprawy na Broad Peak, którzy powrócili z niej żywi. Mimo tego, że chciałabym wierzyć w to, że ja, och tak, ja postąpiłabym inaczej.

Hugo-Bader także, podobnie jak Dobroch i Wilczyński, nie formułuje jasnych i jednoznacznych wniosków. Konstruuje jednak swoją opowieść w taki sposób, że – wydaje mi się – podsuwa pewne tropy. Sądzę też, że wyrobił sobie własne zdanie na temat opisywanych wydarzeń, choć zdaje sobie sprawę z wielopłaszczyznowości sytuacji w jakiej znaleźli się uczestnicy wyprawy, członkowie ich rodzin oraz wszystkie osoby zaangażowane w projekt zimowej ekspedycji na Broad Peak.

Mimo znacznie mniejszej objętości i lżejszej formy, "Powrót na Broad Peak" czyta się dużo trudniej niż książkę Dobrocha i Wilczyńskiego. Choć to pozycja napisana świetnym językiem, o przemyślanej konstrukcji, przeplatająca opowieści o poszczególnych osobach i zdarzeniach, przedstawiająca je z różnych perspektyw, przez swoją emocjonalność nie pozwala przeczytać się za jednym zamachem, od deski do deski. Ból tych, którzy zostali sami i teraz muszą zmagać się z – takimi, czy innymi – demonami, wylewa się bowiem z kartek tej historii. Podobnie jak gorycz tych, którzy żyją nadal.

Najprościej byłoby napisać, że książka Hugo-Badera jest przeznaczona dla laików, którzy dzięki niej mogą cokolwiek zrozumieć, zaś książka Dobrocha i Wilczyńskiego – dla pasjonatów i znawców tematyki. Myślę jednak, że obie są dla tych, którzy chcieliby upewnić się w przekonaniu o tym, że poza czernią i bielą na świecie jest jeszcze szereg innych kolorów.   

Bartek Dobroch, Przemysław Wilczyński „Broad Peak. Niebo i piekło”. Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2014.

Jacek Hugo-Bader „Długi film o miłości. Powrót na Broad Peak”. Wydawnictwo Znak, Kraków 2014.