Zofia Chądzyńska "Statki, które mijają się nocą", czyli jak się okazało, że to nie jest książka o miłości

Spora część postów, jakie pojawiły się tu w lutym, miała charakter wspomnieniowy i okolicznościowy, zaś ostatni powstał w związku z chęcią nadrobienia, sięgających do sierpnia ubiegłego roku, zaległości w opisywaniu przeczytanych książek.

Dzisiejszy jest sponsorowany przez oba te powody.

Gdyby Zofia Chądzyńska żyła, dziś obchodziłaby 92 urodziny.

Jej książkę „Statki, które mijają się nocą” przeczytałam kilka miesięcy temu i do tej pory nie znalazłam wystarczająco dobrej okazji, by o niej napisać.

Kiedy czytałam ją po raz pierwszy, miałam jakieś 13-14 lat (wnoszę po okolicznościowej dedykacji, albowiem posiadany przeze mnie egzemplarz jest nagrodą „za zajęcie I miejsca w konkursie plastycznym „50 rocznica wybuchu II wojny światowej”. Musiała być to jakaś fatalna pomyłka jury, względnie zatajone przede mną przekupstwo popełnione przez moich rodziców, innej możliwości nie ma).

W przerwach pomiędzy innymi lekturami powtarzałam wtedy po raz enty cykl o Ani z Zielonego Wzgórza, obiecując sobie, że już wkrótce zacznę, jak ona, zaczytywać się w poezji Tennysona. Miało to czynić mnie równie romantyczną, zwiększając zarazem szanse na rychłe wpadnięcie w ramiona Wielkiej Miłości.

Nic więc dziwnego, że zainteresowała mnie książka, której tytuł oraz motto zostały zaczerpnięte z twórczości Henry’ego Longfellowa. Tennyson czy Longfellow, a cóż w zasadzie za różnica, uważałam.

Wówczas wydawało mi się więc – taki obraz przechowałam w pamięci – że "Statki, które mijają się nocą" to bardzo romantyczna opowieść o tym, jak to para nastolatków (dziewiętnastoletni Paweł i nieco młodsza Eryka) błądzą wokół siebie, długo uciekając od przeznaczonej im miłości.

„Statki, które mijają się nocą, w przelocie do siebie coś mówią.

Daleki znak, syreny zew, co znów w ciemnościach się gubią.

Tak to i my w życiu-oceanie mówimy, a ktoś nas słyszy,

Spojrzenie tylko, tylko głos, tylko znak – potem znów ciemność i cisza.”

Tak, sporo poduszek przemoczyłam, po wielekroć deklamując tę strofę w wieczornych ciemnościach.

W czasie ponownej, ubiegłorocznej lektury nie zużyłam ani jednej chusteczki.

Ze zdziwieniem odkryłam, że jest to powieść o czymś zupełnie innym.

Owszem, wątek miłosny istnieje i ma swoją rolę do odegrania, ale – doprawdy – nie jest wcale najważniejszy.

Okazało się bowiem, że jest to książka o tym, jak trudno jest dobrze wychować dziecko. I jak wszystkie popełnione przez nas, rodziców, błędy, sprawiają że ze słodkiego kilkulatka wyrasta kolczasty dorosły.

To książka ponura, a wrażenie to dodatkowo pogłębia wszechobecny papierosowy dym. Palą wszyscy i wszędzie. Dziewiętnastoletni Paweł pali z pewnością już od kilku lat, a dorośli nie widzą w tym nic zdrożnego, ochoczo opróżniając kolejne zapełniane przez niego (a przy okazji i przez siebie) popielniczki. W tle pojawia się i rozwód rodziców, widziany oczyma dziecka, i spowodowana nim depresja matki, i alkohol, i straszna samotność małego człowieka, przeradzająca się stopniowo w brak umiejętności życia w społeczeństwie.

Chądzyńska nie miała własnych dzieci, nie była psychologiem, nigdy nie pracowała z młodzieżą. Mimo to potrafiła pisać o ważnych dla młodych sprawach w sposób przyciągający ich uwagę. Nie była nachalna, nie narzucała się czytelnikowi, unikała prostych wyjaśnień. Opowiedziana przez nią historia nie jest łzawa (choć, jak widać, 14-latki mogą uważać inaczej), ani nieznośnie pedagogiczna. Sporo w niej niuansów i pokazywania, że często w życiu stąpamy po kruchym lodzie, więc wiele zależy od tego, jak bardzo będziemy uważni.

Tak w każdym razie odbieram tę książkę dzisiaj.

Ciekawi mnie jednak, co będę myśleć za kolejnych 25 lat. Wcale niewykluczone, że okaże się wtedy, że jest to powieść o kilkudziesięcioletnich kobietach, które w różny sposób przeżyły swoje życie.

Zofia Chądzyńska „Statki, które mijają się nocą”. Instytut Wydawniczy „Nasza Księgarnia”, Warszawa 1989.