T. Chevalier "Dziewczyna z muszlą", czyli dzięki, dziewczyny!

Dziewczyna z perłą, dziewczyna z portretu, dziewczyna z poczty, dziewczyna z tatuażem, dziewczyna bez zęba na przedzie. Czemu nie miałoby być i dziewczyny z muszlą?

Tak pewnie pomyślał sobie polski wydawca, decydując się na wprowadzenie na polski rynek książki Tracy Chevalier „Remarkable creatures”.

W sumie sprytnie. Gdy dodać do tego okładkę z fotografią jakby wprost przeniesioną z filmu „Fortepian”, od razu – jeśli chodzi o potencjalnych czytelników - rysuje się nam całkiem przyjemna grupa docelowa.

Kobiety. Te, które lubią romantyczne historie w kostiumach sprzed dwóch, trzech wieków. Te, które kibicowały Elizabeth Bennett w rozgrywce, w której główną nagrodą był Colin Firth, pardon Mark Darcy i te same, które z pałającym licem obejrzały filmową wersję „Dziewczyny z perłą”, skupiając się przede wszystkim na odtwórcy głównej roli męskiej.

Tak, ja też jestem w tej grupie. Przyznaję szczerze, wszystkie zastosowane przez wydawcę sztuczki zadziałały wybornie i bez zarzutu. Gdyby jednak książka była mizerna, stanowiąc marną podróbkę powieści Jane Austen, zapału starczyłoby mi może na pięćdziesiąt stron. Tymczasem, z dużą przyjemnością doczytałam do końca.

Tracy Chevalier i Camilla Läckberg. Coś je łączy.

Obie piszą. Obie uczyły się „kreatywnego pisania” – pierwsza w Anglii, druga w Szwecji. Obie głównymi bohaterkami swoich powieści czynią kobiety. Obie świetnie na pisaniu zarabiają.

Są jednak między nimi i istotne różnice.

Pierwsza pisze powieści historyczne, druga – kryminalne. Jeśli chodzi o „kreatywne pisanie” pierwsza ukończyła studia magisterskie, druga – tylko kurs korespondencyjny. Konsekwencje tego są poważne, bowiem pierwsza potrafi dobrze pisać, zaś druga… Cóż, to dobrze dla Camilli, że to nie ona jest bohaterką tego posta.

amonit jurajski (źródło zdjęcia)

Chevalier w „Dziewczynie z muszlą” pisze lekko, wciągająco, niekiedy zabawnie, choć tematyka wydaje się umiarkowanie atrakcyjna. Skamieliny – szczątki żyjących przed tysiącami lat stworzeń, szkielety ichtiozaura i plezjozaura, oto co zajmuje bohaterów powieści, którzy spędzają długie godziny na skalistej plaży w Lyme Regis w Anglii. Nie będę udawała, że zajmuje to także i mnie. Pomimo to nie odczuwałam znużenia, kiedy strona za stroną, po raz dziesiąty i pięćdziesiąty czytałam o amonitach, belemnitach i krągach. Wszystko dlatego, że książkę Chevalier można czytać na kilku płaszczyznach. Początkujący paleontolodzy mogą skupić się na zdobywaniu historycznej wiedzy na temat pierwszych odkryć, dzięki którym stan naszej obecnej wiedzy może być taki a nie inny; wielbicielki melodramatów znajdą tu wątki romansowe i dramatyczne, zaś cała reszta dowie się o istnieniu prostej, niewykształconej Angielki – Mary Anning, która na początku XIX wieku, nie mając jakiegokolwiek wykształcenia i zajmując najniższą z możliwych pozycję społeczną, robiła swoje, oddając się zaszczepionej przez ojca pasji i dając początek rewolucyjnym zmianom, także w sposobie myślenia o początkach życia na Ziemi.

Dla mnie „Remarkable creatures” to jednak przede wszystkim kapitalna powieść obyczajowa. Autorka, posługując się perspektywą dwóch kobiecych narratorek – wspomnianej już Mary Anning oraz niezamożnej starej panny ze średnich sfer Elizabeth Philpot, pokazuje jak bardzo zmienił się świat przez ostatnie dwieście lat. Świat, w którym żyły Philpot i Anning to bowiem świat, w którym rola kobiety była ograniczona do pełnienia funkcji dodatku do mężczyzny, w którym odmawiano im prawa do samodzielności, zarówno fizycznej, jak i psychicznej. Próby życia w inny sposób musiały zostać okupione wysoką ceną – życie ze stygmatem dziwaczki także i dziś nie należy do łatwych, zaś wówczas oznaczało konieczność niemal codziennego toczenia walki ze wszystkimi o wszystko. Niemal zawsze pozbawiało też kobiety szansy na założenie rodziny.

Elizabeth Philpot, jak na dziwaczkę przystało, lubiła klasyfikować ludzi podług ich wiodącej części ciała.

źródło zdjęcia: wikipedia

„Frances jako jedyna z sióstr Philpot wyszła za mąż i u niej wiodący jest biust – co, jak sądzę, wyjaśnia ten fakt. (…)

Zawsze najbardziej podziwiałam ludzi, u których wiodące są oczy, jak u Mary Anning, ci bowiem zwracają największą uwagę na to, jak przejawia się i funkcjonuje świat. Z tego względu najłatwiej mi znaleźć porozumienie z najstarszą siostrą, Louise. Ma szare oczy, jak wszyscy Philpotowie, i jest małomówna, ale gdy padnie na ciebie jej wzrok, natychmiast to poczujesz.

Ja też zawsze chciałam mieć wiodące oczy, ale nie dopisało mi szczęście. Mam wydatną żuchwę  i gdy zaciskam zęby – częściej niż powinnam, albowiem drażni mnie ten świat – twardnieje i nabiera ostrości, przypominając ostrze siekiery. Pewnego razu na balu usłyszałam przypadkiem, jak potencjalny konkurent mówi, iż nie śmie prosić mnie do tańca w obawie, że skaleczy się o moją twarz. W istocie nigdy nie przebolałam tego stwierdzenia. To tłumaczy, dlaczego jestem panną i dlaczego tak rzadko tańczę.”

Moja żuchwa do wydatnych nie należy. Jeśli chodzi tylko o wygląd zewnętrzny, dla wielu osób moją wiodącą cechą są oczy. Nie mam jednak wątpliwości, że Elizabeth Philpot nie zwróciłaby na nie najmniejszej uwagi, a zamiast tego skupiłaby się wyłącznie na języku. Niezbyt dokładnie wyparzonym. Jak sądzę, przez niego - gdybym żyła w XIX wieku - prawdopodobnie podzieliłabym jej los. Dlatego jestem wdzięczna zarówno jej, jak i Mary Anning, że odwaliły za mnie kawał ciężkiej roboty, dzięki czemu mogę być obecnie tym, kim jestem. Tracy Chevalier dziękuję zaś, że zechciała mi o tym przypomnieć.

Tracy Chevalier „Dziewczyna z muszlą”, przełożyła Maria Olejniczak-Skarsgård. Wydawnictwo Albatros A. Kuryłowicz, Warszawa 2011.